Öğrenme ve Öğrenme Yolları – I

Öğrenme ve Öğrenme Yolları Psikoloji Dersi Konu Anlatımı

Öğrenme Nedir? Her davranış değişikliği bir öğrenme midir?

Tekrar, yaşantılar ve bilgilenmeye dayalı olarak davranışlarda oldukça kalıcı bir değişiklik meydana gelmesidir.

Öğrenmeden söz edebilmemiz için:

• Davranışta bir değişiklik meydana gelmeli
• Tekrar, yaşantı veya bilgilenmeye dayanmalı
• Kalıcılık göstermeli

Öğrenmenin Özellikleri

• Öğrenme yalnızca bilgilenme değildir:

Yalnızca bilgilenme değil, duyguları ifade etme, beceriler v.b. Öğrenilir.

• Olgunlaşma öğrenme için gereklidir, ancak olgunlaşmaya dayalı davranışlar öğrenme değildir:

Örneğin, cinsellikle ve annelik davranışları olgunlaşma ile ortaya çıkar öğrenilmez. Ancak yeterince olgunlaşmayan hiçbir kimse iyi bir anne ya da iyi bir baba olmayı öğrenemez. Bacak kasları yeterince olgunlaşmayan çocuk bisiklete binmeyi öğrenemez.

• Öğrenme olumlu da olabilir, olumsuz da olabilir:

Olumsuz davranışlar da öğrenme yoluyla edinilir. Örneğin, sigara kullanma, taklit yoluyla öğrenilir.

• İnsanın tüm davranışları öğrenmeye dayalı değildir:

Örneğin: Refleksler ve homeostatis davranışları…

• Hayvanlar da bazı davranışları öğrenebilir:

Örneğin: Bir köpeğin eğitimle kazandığı davranışlar…

Öğrenme Yolları

1.Şartlanma (Koşullanma) Yoluyla Öğrenme:

İnsan ve hayvanların önceden tepkide bulunmadıkları bir uyarıcıya çeşitli şartlar sonucunda tepkide bulunmaya başlamasına şartlanma (koşullanma) yoluyla öğrenme denir.

1. Klasik Koşullanma (Şartlı Refleks)

İ. Pavlov tarafından belirlenen bir öğrenme yoludur.

Organizmanın doğal bir uyarıcıya gösterdiği doğal tepkiyi onun yerine geçen yapay bir uyarıcıya da göstermeyi öğrenmesidir. Yani amaç en başta tepki verilmeyen bir nötr uyarıcıya (zil) doğal tepki verilmesini sağlamaktır. Klasik koşullanma bir yapay uyarıcıdan sonra doğal uyarıcının verilmesine ve bu olayın koşullanma gerçekleşinceye kadar tekrarlanmasına dayanır.

Klasik Koşullanmayla ilgili temel kavramlar:

Nötr uyarıcı:

Organizmanın başlangıçta herhangi bir tepki vermediği yapay uyarıcıdır. Deneyin öncesindeki (başlangıcındaki) zil sesi.

Koşulsuz (doğal) uyarıcı:

Organizmanın doğuştan getirdiği özellikleri nedeniyle bir koşula gerek kalmaksızın doğal tepki verdiği uyarıcıdır. Yani öğretilmemiş uyarıcıdır (su, yiyecek). Deneydeki et.

Koşullu (yapay) uyarıcı:

Organizmanın sonradan kazandığı özellikler nedeniyle bir koşula bağlı olarak tepki vermeyi öğrendiği uyarıcıdır. Yani öğretilmiş uyarıcıdır. Deney sonrasında zil sesi koşullu oldu.

Koşulsuz (doğal) tepki:

Organizmanın doğal uyarıcıya verdiği tepkidir (Sıcak ortamda terleme, soğukta titreme). Deneyde ete verilen salya tepkisi.

Koşullu (yapay) tepki:

Organizmanın koşullu uyarıcıya verdiği tepkidir. Belli bir şarta bağlı olarak verilen tepkidir. Zil sesine verilen salya tepkisi.

Pavlov’un Deneyi:

Köpeklerin doğal uyarıcı olan et karşısında doğal bir tepki olarak salya tepkisi gösterdiğini biliriz. Pavlov köpeğin bu salya tepkisini zil karşısında da göstermeyi öğretmeye çalışmıştır. Bu amaçla Pavlov köpeklere et vermeden önce zil uyarıcısı vermiştir. Köpekte doğal olarak hiçbir tepki oluşmamıştır. Daha sonraları, her et verilmesinden hemen önce, zil sesi uyarıcısı verilmiştir ve köpek salya tepkisi göstermiştir. Bu işlem 25-30 kere tekrarlanmıştır ve köpek bir süre sonra zil ile et arasında bir bağ kurmayı öğrenmiştir. Daha sonra köpeğe sadece zil sesi uyarıcısı verildiğinde köpek salya tepkisi gösterebilmiştir.

1. Et (koşulsuz uyarıcı) → Salya tepkisi (koşulsuz tepki)
2. Zil sesi (nötr uyarıcı) verilir → Tepki yoktur.
3. Zil sesi ve hemen sonrasında et verilir ve işlem 25-30 kere tekrarlanır. → Salya tepkisi olur.
4. Zil sesi (koşullu uyarıcı) → Salya tepki (koşullu tepki)

Bu deneyde zil sesi başlangıçta nötr uyarıcıdır. Yani önce tepki uyandırmaz. Koşullanmadan sonra zil sesi koşullu uyarıcı olur. Zil sesine karşı salya salgılanması ise koşullu tepkidir.

Yemek kokusunun açlık hissini uyarması, limonu gören birinin ağzının sulanması, sık sık tekrarlanan reklâmlar ile insanların koşullandırılması, insanlarda ortaya çıkan fobi, hobi, tutum, önyargı, batıl inançlar, öğrenilmiş çaresizlik gibi duygu, düşünce ve davranışların temelinde klasik koşullanma vardır. Bakınız: Öğrenilmiş çaresizlik nedir?

2. Edimsel Koşullanma (Operant Şartlanma)

Ödüle ulaştıran ve cezadan kurtaran bir davranışı öğrenmedir. F. Skinner tarafından ortaya konulmuştur.

Organizmanın rastlantısal nitelikteki davranışlarını pekiştirme yaparak biçimlendirme veya yönlendirme durumudur. İstenilen davranışta olumlu pekiştireç, istenmeyen davranışta ise olumsuz pekiştireç verilerek bu yönlendirme yapılır. Yani edimsel koşullanma, ödüle götüren ya da cezadan kurtaran bir davranışın koşullanma yoluyla öğrenilmesidir.

Skinner’in Deneyi:

Aç bırakılmış fare, koşullanma (Skinner) kutusuna koyulur. Fare kutuda serbestçe dolaşır ve çeşitli davranışlarda bulunur; nesnelere bakar, onları koklar, onlara dokunur. Farenin bu hareketleri rastlantısaldır ve çeşitlilik gösterir. Bu rastlantısal hareketlerinden birinde yiyecek kutusunun olduğu yere gelir, bu alanı kurcalar (deneme-yanılma öğrenme) ve davranışlarından biri pedalın itilmesine sağlar. Pedalı itme davranışı sonunda yiyecek (olumlu pekiştireç) kutuya düşer, fare böylece yiyeceğe ulaşır. Bu deney tekrarlanır ve her seferinde fare yiyeceğe daha kısa sürede ulaşmaktadır. Fare kısa sürede, pedala bastığında yiyecek almakta olduğunu öğrenir. Rastlantısal davranışlar ortadan kalkar. Fare kutuya konulduğunda derhal pedala basar ve yiyeceğini alır.

Sirk hayvanlarının çoğu hareketi öğrenmesi bu yolla olur. Örneğin atların kırbaç şaklatıldığında şaha kalmayı öğrenmesi…

Edimsel Koşullanma İle İlgili Kavramlar

Olumlu Pekiştireç:

İstenilen davranışın gerçekleşmesi için organizmaya verilen ‘ödül’dür.  Örneğin; fare pedala bastığında içeriye bir peynir düşmesi

Olumsuz Pekiştireç:

İstenilen davranışın ortaya çıkmasını sağlamak için olumlu uyarıcının ortamdan çekilmesine ‘olumsuz pekiştreç’ adı verilir. Bilgisayarla oynamaktan ders çalışamayan bir öğrencinin bilgisayarının elinden alınması, olumsuz pekiştirece örnek olarak gösterilebilir.

Ceza:

İstenmeyen davranışı azaltarak ya da yok ederek öğrenmeyi sağlar. Ancak burada organizmaya nahoş (itici) bir uyarıcı verdiği için olumsuz sonuçla karşılaşmak olası bir durumdur. Örneğin dersini çalışmayan bir öğrencinin dövülmesi ceza niteliği taşır.

Koşullanma İle İlgili Kavramlar

Genelleme:

– Köpeğin çan ve çıngırak sesine karşı da salya salgılaması

Ayırt Etme:

– Sadece zilden sonra salya salgılamaya devam edip diğerlerinden sonra salya salgılamayı bırakması

Sönme:

– Et vermeyi (pekiştirmeyi) kestikten bir süre sonra köpeğin salya salgılamayı (koşullu tepkiyi) kesmesi

Kendiliğinden geri gelme:

– Uzun süre sonra zil sesini duyduğunda salya salgılaması.

Öğrenme ve öğrenme yolları için tıklayın!

Öğrenme yollarına devam için tıklayın!

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler için tıklayın!

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!