Siyasal Bir İdeoloji Olarak Türk Milliyetçiliği ve Yusuf Akçura

Siyasal Bir İdeoloji Olarak Türk Milliyetçiliği ve
Yusuf Akçura

Konu:

Tezin adı bir siyasi tarih çalışmasını çağrıştırmakla birlikte temel ilgisi, tarihsel olaylar ve tarihsel bir şahsiyet olarak Yusuf Akçura değil; 20. yüzyılın başında ortaya çıkan Türk Milliyetçiliği fikrinin hem genel olarak milletçilik ve ulus-devlet fikrinden hem de Osmanlı halkları içinde kendisinden önce gelen diğer milliyetçi hareketlerden ne gibi farklılıklarının bulunduğu, hangi koşullar altında ortaya konulduğu, temel motivasyonunun ne olduğu, hangi sorunlarla karşı karşıya olduğu ve ilk olarak Türkçülük- Türk Milliyetçiliği fikrini ortaya koyanlardan bir aydın ve eylem adamı olarak Yusuf Akçura’nın bu soru ve sorunlara nasıl cevap verdiğidir.

Türk Milletçiliğinin ortaya çıkmasından günümüze geçirdiği dönüşüm bu tezi aşan bir sorundur. Yine Cumhuriyet Döneminde bir devlet politikası haline gelen, ilk çeyrek yüzyılda tek parti durumunda olan Cumhuriyet Halk Partisi ile hem güncel bir siyasi argüman ve hem de devlet yönetiminin temel bir ilke haline getirilen milliyetçilik fikrinin incelemesi de bu tezin kapsamı dışındadır. Bu tez kapsamında Yusuf Akçura özelinde, genel olarak milliyetçiliklerin doğuşunda izlenen aşamalar ve unsurlar ile doğuşunda rekabet ettiği Osmanlıcılık ve İslamcılık ideolojileri karşısındaki durumu açısından, siyasal bir ideoloji olarak, Türk Milliyetçiliğinin karşı karşıya olduğu sorunlar ele alınacaktır.

Amaç:

M. Thiesse “Bir ulusun asıl doğuşu, bir avuç insanın onun mevcut olduğunu açıkladığı ve bunu kanıtlamaya giriştiği andır” (Aktaran: Georgeon 2016, s.ıx) der. Thiesse’nin sözü “millet” (milletlerin doğuşu) için ne derece doğrudur tartışılır, ancak milliyetçilikler söz konusu olduğunda, en azından Türk Milliyetçiliği söz konusu olduğunda doğru görünüyor. Siyasal bir ideoloji olarak Türk milliyetçiliği 20. yüzyılın başında ortaya çıkan ve 1923’te Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilanı ile çeyrek yüzyıldan bile az bir zamanda sonuç veren bir ideoloji olarak karşımıza çıkıyor. Oysa Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılın başından itibaren “milliyetler” sorununun ortaya çıkmaya başladığını, ilk isyan bayrağını açanların Yunanlı ve Sırpların olduğunu, bunu Bulgar, Makedon ve Ermeniler gibi Hıristiyan halkların izlediğini; ardından Arnavutlar, Araplar ve Kürtler gibi Müslüman halkların içinde milliyetçi akımların başladığını görüyoruz. Kronolojik olarak bakıldığında Osmanlı halkları içerisinde milliyetçilik akımının en son etkisinde kalan halkın Türkler olduğu görülür.

Yine Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Batı karşısındaki gerilemeye bir çözüm bulmak amacıyla öne çıkan Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük gibi ideolojilerin/akımların bulunduğu görülür. Nihayetinde kazanan ideoloji olan Türk Milliyetçiliğinin biçimlenmesinde etkili olan Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Fırkası gibi hareketlerin yanı sıra bu hareketlerin içinde bulnmak veya etkilemek bağlamında İsmail Gaspıralı, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp gibi bazı aydın ve eylem adamlarının öne çıktığı görülür.

Bu tez çalışması çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra da hem siyasi kişiliği ve yöneticiliği ile, hem de aydın kişiliği ile etkili olan Yusuf Akçura’nın milliyetçilik anlayışı ortaya konulacaktır. Yusuf Akçura’nın siyasal bir ideoloji olarak Türk Milliyetçiliğini hangi koşullar altında ve hangi sorunlara çözüm olarak, hangi fırsatlarla birlikte hangi sorunları beraberinde getirecek biçimde savunduğu ortaya konulacaktır. Böylece günümüzdeki sorunlara ilişkin bir perspektif oluşturulmaya ve çağdaş siyasal bir olgu olan ulus-devletin devamlılığı için ırk temelli olmayan siyasal anlam ve içerikli “resmi milliyetçilik”in kaçınılmazlığı savunulacaktır.

Türk milliyetçiliğini neden Osmanlı halkları içerisindeki diğer milliyetçiliklerden sonra ortaya çıkmıştır? Ya da Türk milliyetçiliğinin tek farkı kronolojik olarak daha geç bir tarihte ortaya çıkmasından mı ibarettir? 20. yüzyılın başlarında başlayan Türk milliyetçiliğinin temel motivasyonu nedir? Yine en son ortaya çıkan milliyetçilik hareketi olmasına rağmen, 20 yıl gibi kısa bir sürede bir (ulus-)devlet ile sonuçlanması nasıl açıklanabilir? 20 yıl gibi kısa bir sürede devletleşebilmesi (Türk) milliyetçiliğin(in) Thiesse’nin dediği gibi bir avuç insanın icat ettiği yapay bir olgu değil de, daha derin köklere bağlı bir olgu olduğunun göstergesidir denilebilir mi?

Bu tez çerçevesinde öncelikle bir perspektif oluşturmak amacıyla millet ve milliyetçilik olgusunu açıklayan kuramlara; millet, milliyetçilik, siyasal ideoloji ve ulus-devlet kavramlarına ilişkin tanımlama denemelerine değinilecektir.

Ardından Yusuf Akçura’nın Osmanlıcılık ve İslamcılık akımlarına alternatif bir fikir ve ideoloji olarak Türkçülüğü savunmasının sebeplerine ve Akçura’nın millet temelli bir kurtuluş formülünü nasıl savunduğu açıklanacaktır. Yine bu çerçevede milliyetçiliğin yol açacağı olası sorunlara karşı Akçura’nın savunması sorgulanacak; özellikle Cumhuriyetin İlanından sonra Pan-Türkizm’den Anadolu eksenli bir Türk Milliyetçiliğine geçiş bağlamındaki fikri evrimi açıklanmaya çalışılacaktır.

Sonuçta, siyasal bir ideoloji olarak Türk Milliyetçiliğin “doğuş anı”nın önemli aktörlerinden birisi olarak Yusuf Akçura çerçevesinde milliyetçilik ideolojisi ve ulus-devlet fikrinin bugün karşı karşıya olduğu sorunlar da göz önünde bulundurularak savunulabilirliği ve uygulanabilirliği ile ilgili bir görüşe ulaşmaya çalışılacaktır.

Yöntem:

Tezde tümdengelimsel yöntemle hareket edilecek öncelikle millet (ulus), milliyet, milliyetçilik, ideoloji-siyasal ideoloji ve ulus-devlet kavramları ile ilgili tanımlama denemeleri yapılacak ve bu kavramlarla ilgili farklı yaklaşımlara değinilerek genel bir anlayış ortaya konulacaktır. Bu çerçevede:

• Millet (ulus) kavramı ve milletlerin ortaya çıkışı ile ilgili teorilerle birlikte ele alınıp farklı teori ve tanımlara kısaca değinilecek,
• Siyasal bir ideoloji olarak milliyetçiliğin temel özellikleri ve diğer siyasal ideolojilere göre ayırt edici olan özellikleri ortaya konulacak,
• Ulus-devletin ortaya çıkması ve milliyetçilik ideolojisi ile ulus-devlet fikrinin ilişkisi üzerinde durulacak,
• Ulus-devlet fikri ve milliyetçilik ideolojisinin dayandığı insan tasarımı irdelenerek hangi açmaz ve avantajları beraberinde getirdiği üzerinde durulacaktır.

Ardından Türk Milliyetçiliğinin ortaya çıkışı aşamasındaki tarihsel ve siyasal koşullara değinilerek Osmanlı Devleti içinde en son ortaya çıkan milliyetçilik olmasının nedenleriyle birlikte Yusuf Akçura’nın Pantürkizm fikri üzerinde durulacaktır. Bu aşamada:

• Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminde ortaya çıkan farklı fikir akımlarına (Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük) değinilecek;
• Bu akımlar içerisinde Akçura’nın Türkçülüğü benimseme ve savunmasının nedenleri üzerinde durulacak,
• Bu çerçevede, Yusuf Akçura’nın siyasal bir ideoloji olarak Türkçülük fikrini savunmasının ulus-devlet fikrine paralellik gösteren ve ayrılan noktaları ortaya konulacak;
• Dil-din-kültür gibi milliyetçi ideolojinin üzerinde durduğu temel unsurlar hakkında Akçura’nın duruşu ortaya konulacaktır.

Son olarak Cumhuriyet Dönemi ile birlikte Akçura’nın Pantürkizm’den Atatürk Milliyetçiliğine fikri evrimi, yine dil-din-kültür-ırk temel temaları bağlamında ortaya konulacaktır.

Sonuçta Akçura’nın (Pan-Türkçülük’ten Anadolu Türk Milliyetçiliğine) fikri evrimi ve milliyetçiliğin çağdaş sorun ve fırsatları hakkındaki öngörüleri ve duruşu ortaya çıkartılmaya çalışılacaktır.

A.M. Thiesse “Bir ulusun asıl doğuşu, bir avuç insanın onun mevcut olduğunu açıkladığı ve bunu kanıtlamaya giriştiği andır” (Aktaran F. Georgeon, a.d.e. s. IX). Siyasal bir ideoloji olarak Türk milliyetçiliği 20. yüzyılın başında ortaya çıkan ve 1923’te Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilanı ile çeyrek yüzyıldan bile az bir zamanda sonuç veren bir ideoloji olarak karşımıza çıkıyor. Oysa 19. Yüzyılın başından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nda “milliyetler” sorununun ortaya çıkmaya başladığını, ilk isyan bayrağını açanların Yunanlı ve Sırpların olduğunu, bunu Bulgar, Makedon ve Ermeniler gibi Hıristiyan halkların izlediğini; ardından Arnavutlar, Araplar ve Kürtler gibi müslüman halkların geldiğini görüyoruz. Kronolojiik olarak bakıldığında  Osmanlı halkları içerisinde milliyetçilik akımının en son etkisinde kalan halkın Türkler olduğu görülür.

Türk milliyetçiliğini neden Osmanlı halkları içerisindeki diğer milleyçiliklerden sonra ortaya çıkmıştır? Ya da Türk milliyetçiliğinin tek farkı kronolojik olarak daha geç bir tarihte ortaya çıkmasından mı ibarettir? 20. yüzyılın  başlarında başlayan ve  Türk milliyetçiliğinin temel motivasyonu nedir?

Gerçekten de Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Batı karşısındaki gerilmeye bir çözüm bulmak amacıyla öne çıkan Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük akımlarından birisi ve nihayetinde kazanan ideoloji olan Türk Milliyetçiliğinin bazı aydın ve eylem adamları tarafından biçimlendirildiği görülür.

Bu aydınların içinde özellikle Cumhuriyet Öncesi dönemde de etkili olan üçü, İsmail Gaspıralı, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp önemlidir. Bu tez çalışması çerçevesinde de Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra da hem siyasi kişiliği ve yöneticiliği ile, hem de aydın kişiliği ile etkili olan Yusuf Akçura’nın milliyetçilik anlayışını ortaya koyacağız.

Kaynakça:

Akçura, Y. (2015), Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.

Akçura, Y. (2016), Siyaset ve İktisat, E. Kılınç (haz.) İstanbul: Ötüken Neşriyat A.S.

Akçura, Y. (2016), Muasır Avrupa’da Siyasi ve İctimai Fikirler ve Fikri Cereyanlar, E. Kılınç (haz.) İstanbul: Ötüken Neşriyat A.S.

Akçura, Y. (2016), Sürgünden İstanbul’a Darülhilafet Mektupları, İ. Türkoğlu (haz.) İstanbul: Ötüken Neşriyat A.S.

Akçura, Y. (2016), Suriye ve Filistin Mektupları, İ. Türkoğlu (haz.) İstanbul: Ötüken Neşriyat A.S.

Akçura, Y. (2016), Şark Meselesine Dair ve Eski “Şuray-ı  Ümmet”te Çıkan Makalelerimden, E. Kılınç (haz.) İstanbul: Ötüken Neşriyat A.S.

Akçuraoğlu, Y., Ali Kemal v.d. (2015), Üç Tarz-ı Siyaset ve Tartışmalar, A. Tekin (haz.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat.

Georgeon, F. (2016), Osmanlı – Türk Modernleşmesi: 1900-1930, A. Berktay (çev), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (orijinal baskı tarihi 2005).

Heyd, U. (2010), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri, A.G. Bozkurt (çev.), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık (orijinal baskı tarihi 1947).

Lewis, B. (1993), Modern Türkiye’nin Doğuşu, 5. Baskı, M. Kıratlı (çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları (orijinal baskı tarihi 1960).

Şahin, K. (2009), Küreselleşme Tartışmaları Işığında Ulus Devlet, İstanbul: Yeni Yüzyıl Yayınları.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!