3. Ünite: Toplumsal Yapı ve Unsurları

3. Ünite: Toplumsal Yapı ve Unsurları

Toplumsal Yapı ve Özellikleri

İçerisinde toplumsal etkileşim ve olayların gerçekleştiği, kurum ve grupların yer aldığı, yerleşim tarzının ve nüfusun biçimlendiği maddi ve manevi toplumsal gerçekliklerin birbiriyle uyumlu bütününe toplumsal yapı denir.

Toplumsal Yapının Özellikleri:

• Toplumdan topluma farklı özellikler gösterir.
• Dinamiktir, sürekli olarak değişir.
• Öğelerin toplamından ibaret değildir, bütünlük özelliği taşır. (Gestalt)
• Coğrafi koşullardan etkilenerek biçimlenir (üzerinde bulunduğu coğrafyayı da etkiler).
• Maddi ve manevi öğeleri arasında karşılıklı ve sürekli bir etkileşim vardır.
• Çeşitli öğelerinden birinde meydana gelen değişiklik zamanla diğerlerini de etkiler.

Toplumsal Etkileşim Tipleri

Toplumsal hayatın canlı yanını oluşturan şey, bireyler ve gruplar arası hiçbir zaman bitmeyen bu ve benzeri etkileşimler zinciridir. Toplumsal hayatta bireyler ya da gruplar farklı şekillerde karşı karşıya gelirler. Sosyolojide bu karşılaşma biçimleri “toplumsal etkileşim” olarak adlandırılır. Bu etkileşimlerin bazıları grupların istikrarını ve sürekliliğini sağlarken bazıları da grupları değişime teşvik eder. Sosyolojide, bütün toplumlarda geçerli olan ve bu nedenle evrensel süreçler olarak kabul edilen temel toplumsal etkileşim biçimleri; iş birliği, mübadele, çatışma, rekabet, baskı ve uyumdur. Bununla birlikte günümüzde çeşitli sebepler, toplumların iç içe geçmesi, uyarlama, benzeştirme gibi yeni toplumsal etkileşim biçimlerini de ortaya çıkarmıştır.

İş Birliği ve Mübadele

İş birliği, bireylerin bir hedefe varmak için çabalarını birleştirdikleri etkileşim biçimidir. Kaynakların etkin kullanılmasını gerektiren durumlarda ortaya çıkar. Örneğin karla kaplı bir dağa düşen uçaktan kurtulanlar hayatta kalabilmek için iş birliği yapmak zorundadırlar. Ancak iş birliği yalnızca sıra dışı olay ve durumlarda geçerli bir etkileşim biçimi değildir. Çocuklar oyun oynarken bazı kurallar belirleyebilir, eşler ev işlerini aralarında paylaşabilir, öğrenciler sosyal projelerde organize olup sorumluluk üstlenebilirler. Bunlar da diğer iş birliği örnekleridir.

Mübadelede ise ilişkinin kendisinden çok size ne sağladığı önemlidir. Siz herhangi birine iyilik yaptığınızda muhatabınızın da size bir iyilik yapması gerekir, aksi takdirde ilişki mübadele olmaz. Dolayısıyla mübadelenin temeli mütekabiliyettir (karşılıklılık).

Rekabet ve Çatışma

Rekabet, iki veya daha fazla bireyin ya da grubun, belli bir hedefe ulaşmak için içine girdiği yarıştır. Bireysel ya da takım oyunlarında olduğu gibi temel hedef rakibe üstün gelerek hedefe ulaşmaktır. Burada bireyler ya da gruplar amaçlarına ulaşmak ve arzularını tatmin etmek için belirli kurallar çerçevesinde etkileşimde bulunurlar. Bu etkileşimde ödül tektir ve etkileşim içinde bulunanlardan sadece biri ödüle ulaşacaktır.

Çatışma şeklinde gerçekleşen etkileşimde ise bir hedef vardır fakat hedeften önce muhatap önemlidir. Çatışmada muhatap rakip olarak değil neredeyse bir düşman olarak algılanır. Hedeflenen şey ise birinci derecede rakibi yenmektir. Öyle ki bazen rakibi yenmek hedefe ulaşmaktan daha büyük bir tatmin sağlar.

Baskı ve Uyum

Baskı, birey veya grupları diğer birey veya grupların iradesi/isteği doğrultusunda belli bir yönde davranmaya mecbur eden etkileşim türüdür. Örneğin savaş esirleri düşmana bilgi vermeye zorlanabilir veya aileler bazı cezalar vermek suretiyle çocukların davranışını kontrol edebilirler.

Uyum ise grubun beklentileri ile uyuşan davranış türüdür. Birey, grubun veya genel olarak toplumun beklentilerini bilir ve kendi davranışlarını çevresindekilerin davranışlarına adapte eder. Bunu, gönüllü olarak dışarıdan bir baskı olmadığı hâlde bir mecburiyet hissi ile yapar. Bu tür toplumsal etkileşim olmadan istikrarlı bir toplumsal hayat mümkün olmaz. Uyum olmadan ibadet yerleri, aileler veya devletler var olamaz. Uyum olmadan kültürel veya sosyal yapılar kurulamaz. Çünkü tüm bunlar yalnızca toplumsal baskı, iş birliği gibi etkileşimlerle gerçekleşmez, bireylerin uyum davranışları göstermeye yönelik eğilimlerini de gerektirir.

Uyarlama ve Benzeştirme

Uyarlama, sosyokültürel değerleri birbirinden farklı birey ya da grupların karşılıklı ödünler vererek uzlaşmalarını sağlayan bir etkileşim türüdür. Uyarlama etkileşiminde, grupları yönlendirme gücüne sahip hükûmet gibi otoriteler ya da sivil toplum kuruluşları çatışan grupları uzlaştırmak için özel programlar geliştirir ve çatışmayı en aza indirgeyecek şekilde bütün toplumsal grupların kültürel taleplerini karşılamaya çalışır. Bu anlamda uyarlama, birey ya da grupları içinde yaşadıkları topluma uyumlu hâle getirme süreci ve bu yönde uygulanan politikalardır. Almanya’da yaşayan Türk göçmenlerin Alman toplumuyla yaşadıkları uyum sorunlarını gidermek için Alman hükûmetinin ücretsiz dil kursu açması bu etkileşime örnektir.

Benzeştirme ise toplumun ana gövdesini oluşturan toplumsal grupların lehine diğer grupların değişime teşvik edildiği hatta kimi zaman zorlandığı bir etkileşim biçimidir. 1980’li yıllarda Balkanlar’da azınlıkların adlarının değiştirilmesi ve kendi kültürel değerlerini ifade edecek şekilde yaşamalarına izin verilmemesi benzeştirmeye bir örnektir. Benzeştirme etkileşiminde sadece otorite baskıları değil okul, medya gibi teşvik edici sosyalleştirme araçları da etkilidir.

Toplumsal Tabakalaşma

Toplumsal Tabaka ve Toplumsal Tabakalaşma Nedir?

Nüfusun, gelir dağılımı, toplumsal saygınlık vb. ölçütlere göre farklılaşarak toplumsal yapı içinde ve hiyerarşik biçimde çeşitli toplumsal birimler oluşturmasıyla ortaya çıkan bir toplumsal gerçekliktir. Günümüze kadar, toplumsal farklılaşmanın, eşitsizliğin ve tabakalaşmanın bulunmadığı hiçbir toplum görülmemiştir.

Tabakalaşma Biçimleri

I. Kapalı Tabakalaşma:

Bireyin içinde doğduğu tabakadan başka tabakaya geçmesinin (yükselmesi veya düşmesinin) mümkün olmadığı tabakalaşmadır. Örnek: Hindistan’daki Kast Sistemi

II. Yarı açık Tabakalaşma:

Bireyin içinde doğduğu tabakadan ancak çok ender ve istisnai yollarla tabaka değştirebildiği tabakalaşma sistemdir. Örnek: Ortaçağ Avrupasındaki Feodal Beylikler

III.  Açık Tabakalaşma:

Bireyin eğitim ve girişimcilik gibi demokratik yolları kullanarak tabaka değiştirebildiği tabakalaşma sistemidir. Örnek: Günümüz Demokratik toplumları

Tabakalaşma Piramidi ve Tabakalaşma Modelleri:

Nüfusun hangi oranlarda tabakalar arasında dağıldığı toplumların gelişmişlik düzeyinin bir ölçütüdür. Nüfusun tabakalara dağılımına göre genellikle 3 çeşit tabakalaşma pramitinin oluştuğu görülür:

• Az gelişmiş Toplumların Tabakalaşma Modelleri
• Gelişmekte Olan Toplumların Tabakalaşma Modelleri
• Gelişmiş Toplumların Takalaşma Modeli

Toplumsal Hareketlilik

1. Yatay Hareketlilik:

–Yer değiştirme (Coğrafi Alanda Yatay Hareketlilik):

  Örnek:  A şehrindeki marketini kapatıp B şehrinde market   açan esnaf…

–İş değiştirme (Sosyal Hayat Alanında Yatay Hareketlilik):

   Örnek:   A fabrikasından ayrılan işçinin B fabrikasına   başlaması

2. Dikey Hareketlilik:

Bireyin gelir düzeyi ve sosyal tabakasında değişiklik olmasıdır.

Örneğin, bir pazarlamacının kendi firmasını kurması, bir memurun sınav kazanarak uzman olması…

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!