4. Ünite: Sosyal Değişme ve Gelişme

4. Ünite: Sosyal Değişme ve Gelişme

Sosyal değişme nedir, sosyal değişmeyi etkileyen faktörler nelerdir, sosyal değişmeyi yavaşlatan ve hızlandıran etkenler nelerdir, toplumsal değişme ile sosyal değişme farklı şeyler midir, toplumsal değişme tipleri nelerdir, demokratik ve planlı değişme ile baskı yoluyla değişme nedir, kalkınma, gelişme, evrim gibi kavramların toplumsal değişme ile ilgisi var mıdır, toplumsal bütünleşme ve toplumsal çözülme arasındaki ilişki nedir, toplumsal bütünleşmenin unsurları nelerdir, fonksiyonel bütünleşme, mana etrafında bütünleşme ne demektir?…

Toplumsal değişme, toplumsal yapının maddi ve manevi unsurlarının bir durumdan başka bir duruma geçmesidir.

• Değişme yön bildirmez. Değişmede “İleri – Geri – Sağ – Sol” yoktur.
• Değişmeden söz edebilmemiz için göreceli de olsa bir kalıcılık gerekir. Periyodik değişmeler, sosyal değişme sayılamaz.

Sosyal Değişmenin Özellikleri:

1. Toplumsal değişme kaçınılmaz bir süreçtir; bazı kurum ve kültür unsurları değişmeye direnç gösterseler de zamanla az ya da çok değişirler.
2. Toplumsal değişmenin belli bir yönü ve doğrultusu yoktur. Daha iyi ve ileriye olabileceği gibi daha kötüye ve geriye doğru da olabilir.
3. Toplumsal değişmenin hızı ve biçimi hem toplumdan topluma, hem de aynı toplum içerisinde alandan alana (kurumdan kuruma) farklılık gösterir.
4. Toplumsal değişme gerekli bir süreçtir ve çift yönlü işlevi vardır. Toplumun varlığını sürdürmesini sağlayabileceği gibi, devamlılığını tehlikeye de düşürebilir.
5. Belli bir alan veya kurumdaki değişmeler, zamanla diğer alanları da etkileyerek değişmeye zorlar.
6. Koşulları hazır olmadan gerçekleşen değişmeler toplumda bunalımlara yol açar.

Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler

a. Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Genel Faktörler:

• Fiziksel Çevre Koşulları (İklimsel değişmeler ve doğal olaylar gibi)
• Nüfus (genç veya yaşlı olması, kadın-erkek dengesizliği gibi durumlar)
• Din (Dinsel inanç ve hareketler)
• Düşünceler (Fikir akımları toplumu değiştirir)
• Önderler (Hz. Muhammed ve Mustafa Kemal Atatürk…)
• Teknoloji (Ulaşımı ve iletişimi kolaylaştıran teknolojik değişiklikler gibi)
• Çatışmalar (Siyasi gruplar veya sosyal sınıflar arasındaki çatışmalar gibi)
• Sosyal Hareketler (İşçi hareketleri, Arap Baharı v.b.)

b. Toplumsal Değişmeyi Hızlandıran Faktörler:

–Buluşlar ve keşifler

–Bilgi birikiminin artması

–Kitle iletişim araçları

–Etkili kişi ve zümrelerin varlığı

–Savaşlar ve göçler

–Teknolojik faktörler

c. Toplumsal Değişmeyi Yavaşlatan Faktörler:

–Diğer toplumlardan soyutlanmış olma

–Statükonun (mevcut durumun) devam etmesinden çıkarı olanların varlığı

–İnsan ve doğal kaynakların kıt olması

–Toplumsal alışkanlıklara bağlılık

Sosyal Değişme Tipleri:

a. Serbest Toplumsal Değişme:

b. Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişme: İkiye ayrılır.

–Demokratik Planlı Değişme

–Baskı Yoluyla Değişme

Sosyal Değişme ile İlgili Temel Kavramlar

a. Kalkınma: Ekonomik

b. Modernleşme (Çağdaşlaşma): Çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma

c. Evrim: Kendiliğinden ve zaman (yüz yıl, bin yıl) içerisinde

d. Devrim (inkılâp): Güç kullanarak ve kısa sürede

e. İhtilal: Yönetimi ele geçirme

f. İsyan:

g. Toplumsal ilerleme:  Belirli bir alan veya alanlarda iyileşme

h. Toplumsal gelişme

Modernleşme ve Küreselleşme

18. yüzyıldan itibaren Batı Avrupa’da sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda köklü değişimler yaşanmıştır; sanayileşme, kentleşme, ulus devletler, demokratikleşme ve kapitalizm tarihte yepyeni olgular olarak karşımıza çıkmıştır. Modernleşme olarak adlandırılan bu değişimler aynı zamanda geleneksel yapıların çözülmesi ve etkinliğini yitirmesi anlamına gelen geleneklerden kopuşu ve köklü bir dönüşümü de ifade etmektedir.

Modernleşme Avrupa merkezli olmasına rağmen Batı Avrupa ile sınırlı kalmamıştır. 19 ve 20. yüzyıllar bütün dünyada modernleşme rüzgârlarının estiği dönemler olmuştur. Neredeyse dünya milletlerinin hepsinin aşama aşama bir modernleşme tecrübesi yaşayarak toplumsal dönüşüm süreci geçirmesi beklenir hale gelmiştir.

Modernleşme olgusu sosyologlar tarafından farklı şekillerde tanımlansa da tüm tanımlar modernleşmenin, geleneksel olandan modern olana doğru bir değişim biçimi olduğu üzerinde uzlaşmaktadır.

Küreselleşme bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler ile ekonomik ve siyasal faktörlerle yakından ilgili bir olgudur. Bir olgu olarak özellikle son iki yüzyılı belirleyen bir sürece atıfta bulunan küreselleşme, giderek artan bir biçimde tek bir dünya içinde yaşadığımız, öyle ki bireylerin, grupların ve ulusların birbirine bağımlı hâle geldiği olgusuna göndermede bulunmaktadır. Çoğunlukla üretim ve ticaretin ulusal sınırları aşan bir düzeye erişmesinden dolayı ekonomik bir olgu olarak betimlenmektedir. Fakat ekonomik güçler küreselleşmenin ayrılmaz bir parçası olsa da yalnızca bunların küreselleşmeyi ortaya çıkardığını ileri sürmek yanlış olacaktır. Küreselleşme siyasal, toplumsal, kültürel ve ekonomik etkenlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkmış ve dünya ölçeğinde insanlar arası ilişkilerin etkileşim hızını ve kapsamını artıran bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler tarafından yönlendirilmiştir.

Küreselleşmeyle birlikte ortaya çıkan değişmeler

• Ulus devletlerin gücü zayıflıyor.
• Dünya siyasal olarak bütünleşiyor.
• Finansal ve tüketime dayalı küresel ekonomi daha fazla yönlendirilmeye açık hâle geliyor.
• Sivil toplum kuruluşlarının etkisi artıyor
• Demokrasi ve kapitalist piyasa ekonomisi yaygınlaşıyor.
• Ulus ötesi şirket ekonomiye yön veriyor.

Toplumsal Gelişme

Toplumsal gelişme, toplumun ekonomik büyüme ile birlikte toplumsal, siyasal ve kültürel açıdan ilerlemesidir. Bazı göstergeleri vardır.

Toplumsal gelişmenin göstergeleri:

• Milli gelirin dengeli şekilde dağılması
• Sanayileşmiş bir toplum haline geçilmesi üretimle birlikte verimliliğin artması
• Yatırımların ülkenin belirli yörelerine değil, her yöresine dengeli şekilde dağılması
• Eğitimin niceliksel ve niteliksel açıdan iyileşmesi
• Toplumsal yaşamın manevi kültür öğeleri açısından da zenginleşmesi
• Toplum üyelerinin ortak amaç ve değerler etrafında birleşmesi
• Kişi ve toplum çıkarları arasında bir dengenin kurulması

Toplumsal gelişme Unsurları:

1. Ekonomik Büyüme: Ekonomik kalkınmanın gerçekleşmesi, işsizlik, enflasyon gibi sorunların toplumu etkileyecek düzeyde olmaması durumudur.
2. Orta Sınıflaşma: Nüfusun genelinin orta tabakada yer alması, yoksul insanın yok denecek kadar az olması durumunu ifade eder.
3. Toplumsal Bütünleşme: İki boyutu vardır:
   1. Fonksiyonel bütünleşme: Toplumsal kurum ve grupların işlevsel olarak birbirini tamamlamasını ifade eder.
   2. Mana etrafında bütünleşme: Milli ve manevi değerler (ezan, bayrak v.b.) bütünleşmeyi ifade eder.

Toplumsal Çözülme

Toplumsal bütünleşmenin zıttıdır. Bir toplumda maddi ve manevi kültür  elemanlarının birbirleri arasında dengesizlik oluşmasına toplumsal çözülme denir. Toplum yaşamını düzenleyen normlar (kurallar), insanlar arasındaki ilişkileri düzenler ve sağlıklı bir toplum yapısının korunmasını sağlar. Ancak insanların toplum normlarından sapmalar göstermeye başlaması toplumsal çözülmenin göstergesidir.

Toplumsal çözülmenin en önemli nedenleri;

İş bölümü yetersizliği, insanların örgütlenmesi önünde engeller olması, toplumun demokratik kurumlarının zayıflaması ve milli birlik bilincinin zayıflaması olarak gösterilebilir.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!