5. Ünite: Toplum ve Kültür

5. Ünite: Toplum ve Kültür

Kültür nedir?

Kültür, insanın diğer insanlarla ve doğayla etkileşimi sonucunda ortaya koyduğu gelenek, görenek, ahlak ve sanat gibi manevi öğelerin ve araç, gereç, yapı ve teknikler gibi maddi öğelerin oluşturduğu karmaşık bütündür.

İnsanın doğuştan getirmeyip doğaya yapıp kattığı her şey kültürün bir unsurudur.

Yaşama biçimimiz, adet, gelenek ve göreneklerimiz kültürün bir parçasıdır.

*  Toplumun kültürü tanınmadan o toplumla ilgili bir araştırma yapılamaz.

Farklı Kültür Tanımları

• Leininger’e göre kültür; değerler, inançlar, roller ve yaşam stilleri hakkında öğrenilen ve nesillere aktarılan bilgi birikimidir.
• Ruth Benedict’e göre kültür, bir topluluğun tüm faaliyetlerini yansıtan ve onu diğer tüm toplumlardan ayıran eylem ve düşünceler dizinidir.
• Kültür, bir toplumun ortaklaşa sahip olduğu ve üyelerine yaydığı, davranışa yansıyan, o davranışı yaratan ve yorumlamada kullanılan görüşler, değerler ve algılardır.
• Kültür, toplumun yaşayış ve düşünüş tarzıdır.

Kültürün maddi ve manevi unsurları vardır.

Manevi Kültür:

• İnsanın diğer insanlarla ilişkisinden doğan gelenek, görenek, hukuk, ahlak ve sanat gibi maddi olmayan öğelerin oluşturduğu bütündür.

Maddi Kültür:

• İnsanın doğayla etkileşimi sonucunda ortaya koyduğu araç-gereç ve teknoloji gibi maddi öğelerin toplamıdır.
• Maddi kültür, bir kültürel sistem içindeki teknolojiyi, üretim araçlarını, kullanılan araç ve gereçleri, kısacası görünür alandaki her tür insan ürününü kapsar.
• Fotoğrafını çekebildiğimiz her şey maddi kültür unsurudur.

Kültürün özellikleri nelerdir?

• Kültür paylaşılır: Kültür, paylaşılan görüşler, değerler ve davranışların ölçütüdür; bireyin eylemlerini gruplar için anlaşılır kılan ortak belirleyicidir. İnsanlar ortak bir kültürü paylaştığı için belirli koşullarda diğerlerinin nasıl davranacaklarını ve davranışlara nasıl karşılık verebileceklerini kestirebilirler.
• Kültür simgelere dayalıdır: İnsan davranışının çoğu işaretler, sesler, amblemler ve başka bir şeyi anlamlı bir biçimde yansıtan simgelerle ortaya konur. Bu da dilde bulunur.
• Kültür toplumsaldır: Kültür bir toplumun ya da toplumsal grubun temel özelliğidir.

• Kültür tümleşiktir: Kültür, birbirinden ayrı parçaların bir araya gelerek oluşturduğu, düzenli bir bütün olarak işlev gösteren, iyi yapılandırılmış bir sistem olarak ele alınır.
• Kültür tarihî ve süreklidir: Kültür, bir milletin tarihte var olduğu günden başlayarak bugüne kadar uzanan ve yavaş yavaş gelişerek yol alan değerler bütünü olduğundan tarihîdir ve göreli süreklilik vasfı taşır.
• Kültür hem öğrenilir hem öğretilir.
• Kültür, doğarken beraberimizde getirdiğimiz genetik bir miras değildir; öğrenme yolu ile kazanılır.
• Kültür devingendir.
• Kültürler kendi içlerindeki ve çevrelerindeki hareketlere ve eylemlere karşılık veren devingen sistemlerdir.

Kültürün İşlevleri:

• Birey davranışlarını yönlendirerek toplumsal düzeni sağlar.
• Topluma kimlik kazandırarak toplumu diğer toplumlardan farklı kılar.
• Toplumda toplumsal dayanışma ve birlik duygusunu geliştirme konusunda önemlidir.
• Bir toplumu diğer toplumlardan ayrı kılan temel nitelikleri içerisinde barındırır.

Kültür ile İlişkili Kavramlar

Alt Kültür:

• Ne kadar türdeş olursa olsun bütün kültürlerde mutlaka belirgin farklılıklar bulunur. Sınıf statüsü, etnik köken, bölgesel ayrımlar, kır-kent farklılaşması dinsel bağlılıklar olabilir. Örneğin, ülkemizde göçebeler bir alt kültürdür.

Karşıt Kültür:

• Alt kültürün değerleri ve diğer standartları tüm toplumun yürürlükteki değerlerine ve diğer öğelerine kesin bir tepki olarak gelişebilir. Buna karşıt kültür denir. Bu terim, basit bir şekilde bir toplumda kabul gören genel kültürün karşıtı bir kültürü ifade etmektedir; karşı kültürün normları ve değerleri kabul görmüş kültürünkine aykırıdır. Aykırı ve karşı kültürün ulusal kültürle buluşması ise oldukça zordur.

İdeal Kültür-Gerçek Kültür

• İdeal Kültür: Toplumu bir arada tutan norm ve değerlerin sadece kurallarda geçerli olmasıdır.
• Gerçek Kültür: Günlük yaşamdaki uygulanış veya bulunuş biçimidir.

Etnosentrizm

• Etnosentrizm: Kişinin kendi kültürünü temel olarak alması ve diğer kültürleri kendi kültürü açısından değerlendirmesi anlamına gelir. Boks ve güreşi en iyi spor, boğa güreşini vahşet olarak nitelendiren görüş, etnosentrik bir düşüncedir. Etnosentrizmin hem olumlu hem de olumsuz yönleri vardır. Olumlu yönü, grup bağlılığının artması; olumsuz yönü, ayrımcılıklara neden olup farklı olanları küçümsemeye ve dışlamaya iten davranışlara yol açmasıdır.

Kültür öğesi

• Kültür öğesi: Belli bir kültür içinde bulunan, tanımlanabilen ve çözümlenebilen en küçük birimdir. Yani kültürün parçalarıdır. Herhangi bir kültür parçasının özelliği, o kültürü bir diğerinden ayırır. Kültür öğesi, maddi (binalar, araç gereçler) ya da manevi (inançlar, gelenekler) olabilir.

Kültür Alanı

• Kültür Alanı: İçinde az ya da çok, birbirine benzer kültürlerin bulunduğu coğrafya yöresidir. Örneğin; Kuzey Amerika yerlileri, Orta Doğu bölgesi.

Kültür Karmaşası

• Kültür Karmaşası: Birbirine bağlı olan ya da bir ana öğe çerçevesinde toplanan kültür öğelerinin bütünü anlamına gelir. Kültür öğeleri işlevsel olarak birleşirse kültür karmaşası oluşur. Totemizm, tek eş evlilik, buğday, at, kurban kesme, birer kültür karmaşasıdırlar.

Kültürleme (Toplumca) – Sosyalleşme (Bireyce)

• Bireyin içinde doğduğu toplumun değer ve normlarını özümsemesi düşünüş ve davranış kalıplarını öğrenmesi kısaca toplumsal bir varlık haline gelmesi sürecidir.

Kültürel Yayılma:

• Toplumda maddi veya manevi kültür öğelerinin, sürekli olarak -içten dışa ya da dıştan içe doğru- yayılmasıdır. Örnek Amerika’nın kolası ve kotu Türk kültürünün çiğ köftesi ve lahmacunu.

Kültürleşme:

• İki kültürün karşılıklı etkileşime girmesidir. Bu etkileşim sonucunda kültürler arasında öğe alış verişi gerçekleşir. Bazı durumlarda daha gelişmiş olan kültür diğer kültürü içerisinde eritir.

Kültürlenme:

• Belli bir toplumun alt kültürlerinden ya da farklı toplumlardan kopup gelen birey ve grupların, buluşması ve bir etkileşim sonunda, asıl kültür ve alt kültürlerde bulunmayan yepyeni bir birleşime varılmasıdır.

Kültür Şoku:

• Belirli bir kültürel ortamda sosyalleşmesini tamamlayan bireyin başka bir kültüre katılması durumunda yeni kültüre uyum sağlayamamasından dolayı sıkıntı ve bunalıma düşmesi olayına kültür şoku denir. Örnek Almanya’da yetişen Türk işçisinin çocuğunun Türkiye’ye dönmesi.

Kültürel Değişme:

İşlevini yitiren kültür öğelerinin atılarak yerine yeni kültür öğelerinin alınması sürecidir.

1.Kültürün kendi iç dinamikleriyle yaşanan değişme gelir.

2.Zorunlu kültürel değişmedir. İşgal vb…

3.Gönüllü nitelikte olanlarıdır.

Kültür Emperyalizmi:

• Kültür emperyalizmi, gelişmiş ülkelerin az gelişmiş diğer ülkelerin kültürlerini özellikle kitle iletişim araçlarıyla (medya) etkilemesi ve kendine benzetmesidir. Kültür emperyalizminde diğer bir araç, yabancı dildir. Az gelişmiş ülkelerin seçkinleri yabancı dil öğrenmek durumundadırlar.

Kültürel Yozlaşma:

• Genellikle her kültür, kendi yaşam biçimini doğal ve en uygun yol olarak görür. Toplumlar her zaman kendi kültürlerini savunur, korumaya çalışır. Bu nedenle başka kültür öğelerine karşı bir yabancılaşma eğilimi içerisindedirler. Ancak bazen bunun tam tersi gerçekleşir ve toplumlar kendi değerlerini kaybetmeye başlarlar. Kültürel yozlaşma, bir ülkenin kendi kültür öğelerini kaybederek tamamen yabancı kültürlerinin egemenliği altına girmesi, yerli kültür ögelerini kaybetmesi sürecidir. Yabancı kültürlerin olumsuz etkisi ve toplumun kendi öz değerlerine yeterince sahip çıkmaması sonucu meydana gelen kültürel bozulmadır. Yabancı değer ve davranışlar millî kültür ögelerine oranla artmışsa o kültür yozlaşmıştır.

Kültürel Özümseme (Asimilasyon):

• Bir toplumun kültürünün diğerinin özgünlüğünü kültürleşme yoluyla tamamen ortadan kaldırması, sindirmesidir. Süreç gücü elinde bulunduran kültürün diğerini içine alması, giderek kendine benzetmesi, kendi içinde eritmesi şeklinde işler.

Kültürel Bütünleşme (Entegrasyon):

• Belirli bir coğrafyadaki egemen kültürün diğer kültürleri ya da yerel çeşitliliği baskı altına almasına karşın, özellikle günümüzde yaygınlaşan çok kültürcülük politikalarıyla bu kültürlerle uzlaşma arayışına girmesi sonucunda, diğer kültürlerin kendilerini korumakla birlikte, büyük kültürle uyumlu hâle gelmeyi ve onun şemsiyesi altında birer alt kültür olarak tanımlanmayı benimsemeleri sürecidir. Bu süreçte egemen kültür, diğer kültürleri koruyucu ve gelişmelerini sağlayıcı birtakım siyasal, iktisadi ve toplumsal mekanizmaları hayata geçirir. Örneğin; böyle bir süreçte, diğer diller korunmakla birlikte, egemen kültürün dili ortak dil olarak kabul edilir. Avrupa’da, özellikle Almanya’da göçmen işçilerin bulundukları toplumla uyumlarını sağlamak için uygulanan politika böyle bir bütünleşme politikasıdır.

Kültürel Gecikme:

• Maddi kültür öğeleriyle manevi kültür öğelerinin değişme hızı aynı değildir. Genellikle maddi kültür öğeleri daha hızlı değişir. Bundan dolayı arada bir boşluk oluşur. Bu olaya kültürel değişme denir. Kültürel gecikme “anomi” adı verilen kuralsızlık ve kargaşa durumunun ortaya çıkmasına sebep olabilecek etkenlerden biridir.

Kültürel Çözülme:

• Kültür öğelerinin değişme hızlarının farklı olmasından dolayı bazı toplumlarda geleneksel kültür öğeleriyle birlikte özümsenememiş farklı kültür öğeleri birlikte bulunur. Öğeler arasındaki denge ve uyumun ortadan kalktığı bu duruma kültürel çözülme denir. Örnek streç pantolon ile başörtüsünü birlikte kullanmak.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!