Sened-i İttifak Nedir?

Sened-i İttifak Nedir?

Türkiye tarihindeki ilk anayasal belge olarak kabul edilen Sened-i İttifak, Türkiye’deki anayasacılık hareketlerinin başlangıç noktasıdır. Sened-i ittifak padişahla âyanlar arasında imzalanan ve karşılıklı taahhütleri içeren bir anlaşma olması nedeniyle, Türk anayasacılık tarihinde önemi büyük olan bir siyasi belgedir.

1807 yılında meydana gelen Kabakçı Mustafa İsyanıyla III. Selim tahtan indirildi ve yerine IV. Mustafa geçirildi. III. Selim’in ıslahat düzenlemeleri kaldırıldı, özellikle de Nizam-ı Cedid ordusu dağıtıldı. Bunun üzerine Üçüncü Selim’i tekrar tahta oturtmak için Rusçuk âyanı Alemdar Mustafa Paşa İstanbul’a yürüdü. Alemdar’ın askerleri sarayı kuşatmışken, tahtını kurtarmak isteyen IV. Mustafa III. Selim’i öldürttü. Kardeşi veliaht Şehzade Mahmud’un idamını da emretti ama Mahmud harem kadınlarının yardımıyla cellâtlardan kaçmayı başardı. Alemdar askerleriyle saraya girdi ve Mahmud’u tahta geçirdi. Kendisi de Sadrazam oldu. Bu devirde, Osmanlı Devleti’nin merkezî otoritesi taşrada büyük ölçüde etkisizdi. Rumeli, Anadolu ve Mısır gibi eyaletlerde âyanlar âdeta bağımsız idareler kurmuşlardı. Özellikle 18. yüzyılın başından beri zenginleşen Rumeli topraklarında çok güçlü toprak beyleri ortaya çıkmıştı. Bu şartlarda, Alemdar Mustafa Paşa padişahın ve merkezi devletin otoritesini sağlamak için güçlü ayanlarla bir anlaşma yapmayı ilk çare olarak görüyordu.
Bu maksatla valileri ve meşhur ayanları başkentte “meşveret-i ammeye” davet etti. Bu ayanların pek çoğu davete icabet etti ama Arnavutluk’taki Tepedelenli Ali Paşa gibi bazı büyük ayanlar gelmedi. 29 Eylül 1808’de merkezi devletin ileri gelenleriyle ayanlar arasında yapılan meşveret sonucunda Sened-i İttifak denilen belge ortaya çıktı. Bu belge vezirler ve diğer üst düzey devlet yöneticileri, askeri ocak temsilcileri ve bazı ayanlar (toplam dört) tarafından imzalandı ve II. Mahmut tarafından onaylandı.
Sened-i İttifak hukuken, Sözleşme Anayasa’dır. Maddi anlamda, Anayasa’dır. Şekli anlamda, Anayasa değildir. Sened-i İttifak devletin iktidarını sınırlandırması bakımından önemli bir belgedir. Halkın katılımı olmadan hazırlanmıştır. Katılımcıları ne halktır ne de toplumun temsilcileridir. Tarihimizde işkenceyi yasaklayan ilk belge olması önem arz etmektedir.
Not: Sened’in bir giriş, 7 şart ve 1 zeyl bölümü vardır. Giriş bölümünde Osmanlı devlet düzeninin bozulduğu, devlet otoritesinin sarsıldığı ve bu durumun taraflarca gözlemlendiği, devletin kuvvetlenmesi gayesiyle bu toplantının yapıldığı ve sonunda bu anlaşmaya varıldığı yazılıdır.
1808 Sened-i İttifak
1839 Tanzimat Fermanı
1856 Islahat Fermanı

Sened-i İttifak Orjinal Metni İndir

Başlangıç kısmında, bozulan düzenin yeniden kurulması ve devlet otoritesinin sağlanması amacıyla ve tarafların ittifakıyla akdedildiği belirtilen senedin altısı esas biri ek olmak üzere yedi şartı bulunmaktadır.Bu şartlarda yer alan insan hakları ile ilgili hükümler şöyle özetlenebilir.
1. Ayanlar padişahın emirlerine mutlak surette sadakat gösterecek, padişah da onların mallarını ve canlarını güvenceye alacak. Ayanlardan padişaha karşı harekete geçenler olursa, öteki ayanlar padişahın yanında yer alacaklar.
2. Ayanlar, devletin asker toplamasına yardımcı olacaklar; bu konuda itiraz edenler olursa, taraflar elbirliği ederek itiraz ve muhalefet edenleri bastıracak. Devletin düşmanlarına karşı ayanlar padişahla birlikte mücadele verecekler.
3. Devlet hazinesi için eyaletlerden toplanacak vergilerin tahsil edilmesine ve güvenlik içinde merkeze ulaştırılmasına ayanlar yardımcı olacaklar.
4. Devletin egemenlik yetkisi padişahın şahsında temsil edilecek, padişahın mutlak vekili olan sadrazamın emirlerine de padişahın emirleri gibi uyulacak. Sadrazam, kanunların ve verilen sözlerin dışına çıkarsa, ayanların buna karşı direnme hakkı olacak.
5. Ayanların mevcut hakları ölümlerinden sonra hanedanlarına geçerek aynen korunacak. Ayanlar kendi bölgelerinin dışında güç kullanamayacak, halka zulüm yapamayacak, kanunların uygulanmasına muhalefet edemeyecekler.
6. İstanbul’daki ocaklardan ya da başka bir güç tarafından padişaha karşı gelenler, fitne ve fesat çıkaranlar olursa, ayanlar İstanbul’a gelerek bunun bastırılmasına yardımcı olacaklar.
7. Ülkede düzenin sağlanması ve zulmün önlenmesi için, devlet görevlileriyle ayanın birlikte aldıkları kararlar uygulanacak. Vatandaş her türlü zulüm ve kötü muameleye karşı korunacak.
Kaynak:

• http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=352251
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Sened-i_%C4%B0ttifak

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!