AÖL Türk Edebiyatı 2: Öğretici Metinler

AÖL Türk Edebiyatı 2: Öğretici (Didaktik) Metinler

ÜNİTE – II ÖĞRETİCİ METİNLER

A.   ÖĞRETİCİ METİNLERİ İNCELEME YÖNTEMİ

1.   Metin ve Zihniyet

Düşünce eserleri olarak da bilinen öğretici metinler bilgi ve haber vremek, kanı- ları değiştirmek, uyarmak, düşündürmek, yönlendirmek ve tanıtmak gibi amaç- larla yazılır. Öğretici metinler; günlük hayatın problemleriyle yakından ilgilendik- leri, somut gerçeklikleri dile getirdikleri için dönemin sosyal, kültürel ve siyasi yaşamını daha yoğun bir şekilde yansıtır.

a.  Yapı (Plan)

Öğretici metinler giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden meydana gelir. Metin- de cümleler ve paragraflar arasındaki ilgi kendi içinde anlam bütünlüğü sağlar. Anlam bütünlüğü olan birimlerin bir düzene bağlı olarak birleşmesi sonucu da metnin yapısı oluşur.

b.  Ana Düşünce

Ana düşünce okuyucuya iletilmek istenen düşüncenin en kısa ve yalın ifadesidir. Bir metinde ana düşünce genelde açıkça ifade edilmez. Yazının tamamından okuyucunun çıkartası beklenir.

c.  Dil ve Anlatım

Öğretici Metinlerde dilin açık ve anlaşılır olması çok önemlidir. Dil ve anlatımdaki yalınlık, öğretici metinlerin kendi içindeki anlatım türlerine göre farklılık göstere- bilir. Dil ve anlatımın belirlenmesinde bakış aaçısının da önemli rolü vardır.

ç.  Metin ve Gelenek

Diğer edebî türlerde olduğu gibi öğretici metinler de içinde bulunduğu dönemden izler taşır.

d.  Anlam

Öğretici metinlerin yazılmasının amacı bilgi vermek, aydınlatmak, öğretmek ol- duğu için anlam da bu amaca uygun olarak ortaya konur. Yazar sözcükleri ço- ğunlukla gerçek anlamda kullanır. Yalın bir dil vardır.

e.  Metin ve Yazar

Olayları algılama yönünden her insanın bakış açısı vardır. Bu yüzden metin ile yazar arasında mutlaka bağ bulunur.

f.   Yorum

Öğretici metinler yorumlanırken metnin yazıldığ ıdönem, yapısı, anlatımı ve teması birbiriyle ilişkilendirilir.

2.  Öğretici Metnin Örneklerini İnceleme ve Karşılaştırma

a. Tarihî Metin

Tarihî olay ve belgelerden hareketle oluşturulan öğretici metinlere “tarihî me- tin” denir. Bu metinlerde nesnel bilgiler aktarılır.

b. Felsefi Metin

Felsefe konularını ve sorunlarını ele alan öğretici metinlere “felsefi metin” de- nir.

c.  Bilimsel Metin

Bilimsel metinler araştırma, inceleme ve gözlem sonucu yazılır ve bilimsel ger- çeklere yer verilir. Anlatımda açık, anlaşılır ve yalın bir dil kullanılır.

ç.   Gazete Çevresinde gelişen Metin Türleri

Makale: Herhangi bir konuda bilgi vermek, açıklama yapmak, gerçeği savun- mak ya da topluma yol göstermek amacıyla yazılan dergi veya gazete yazısına makale denir. Makalede ele alınan konu derinlemesine incelenir, konu ile ilgili kanıtlar bulunarak düşünceler ispatlanır. Makalede okuyucuyu ikna etme çabası vardır. Her konuda makale yazılabiir. Ele alınan konu işlenirken tarafsız olmalı, bilimsel görüşlere yer vermelidir. Anlatımda açık, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Gazete makalelerinde genellikle günlük olaylar, dergi makalelelerindeyse aka- demik konular ele alınır. Gazatelerin baş sayfalarında yer alan makalelere baş- makale; yazarına da başyazar denir.

Fıkra: Bir yazarın herhangi bir konuda ya da günlük olaylarla ilgili kişisel görüş ve düşüncelerini güzel bir üslupla anlattığı gazete ve dergi yazılarıdır. Ortaya konan düşünceler kısa ve öz olarak incelenir ve bir sonuca varılır. Daha çok yalın bir dille alaylı, zaman zaman eleştirel, zaman zamanda samimi sohbet tarzında yazılır.

Deneme: Bir yazarın herhangi bir konu üzerine görüş ve düşüncelerini kanıtla- ma gereği duymadan, kesin yargılara varmadan anlattığı yazı türüdür. Samimi bir dil kullanılır. Denemede konu sınırlaması yoktur. Fransız edebiyatında Mon- taigne; İngiliz edebiyatında Bacon ve Huxley; Türk edebiyatında Nurullah Ataç, Oktay Akbal, Cevdet Kudret, Suut Kemal Yetkin deneme yazarlarındandır.

Eleştiri: Bir sanat eserinin, bir sanatçının gerçek değerini ortaya koymak ama- cıyla inceleme sonucu yazılan yazılardır. Eleştiride incelenen konu güçlü ve zayıf yönleriyle birlikte ele alınır. Eleştiri yapan kişiye eleştirmen (münekkit) denir.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren eleştiri alanında büyük gelişmeler olmuştur. Bu süre içinde eleştiride iki akım (görüş) oluşmuştur:

1. Bilimsel (nesnel) eleştiri: Eleştiri yöntemi gelişigüzellikten kurtarılarak birtakım değişmeyen nesnel ilkelere ve kurallara bağlanmıştır.
2. İzlenimci eleştiri: Sanat eserleri karşısında eleştirmenin öznel tutumunu belirtme anlayışıdır.

d.   Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler

Anı: Bir yazarın veya önemli kişilerin başından geçen ya da yaşadıkları devirde tanık oldukları, duydukları olayları anlattığı yazıdır. Anılar kişilerin yaşadıkları devirdeki olayları hatırladıkları biçimiyle yazılır. Tanınmış kişlerin sanat, bilim, siyasetle ilgili anıları o devri aydını atması bakımından birer belge niteliğindedir.

Gezi: Bir yazarın ya da sanatçının gezip gördükleri yerleri edebî bir anlatımla ele aldığı yazılardır. Gezi yazılarında gezip görülen yerlerin doğal güzellikleri, tarihî dokusu, kültürü ile orada yaşayanların gelenek ve görenekleri anlatılır. Gezi yazılarına eskiden seyahatname, gezi yapan kişiye de seyyah denirdi.

Mektup: Başka bir yerde bulunan bir kimseye, bir kuruma ya da bir topluluğa bir maksadı belirtmek amacıyla yazılan yazılara denir. Mektup bir haberleşme aracıdır. Mektubun birçok çeşidi vardır:

• Özel Mektup: Birbirini tanıyan iki kişi arasında özel konularda yazılan mektuptur. Özel mektupların en belirgin özelliği her türlü yapmacılıktan uzak, içten ve samimi olmasıdır.
• İş Mektupları: Kişilerin herhangi bir resmi kuruma iş amacıyla yazdıkları mektuplardır.
• Edebî ve Felsefi Mektup: Herhangi bir düşüncenin, bir görüşün açıklanması amacıyla yazılan mektuplardır. Bunlardan kamuoyunu aydınlatmak amacıyla yazılanlarına “açık mektup” denir.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!