AÖL Coğrafya 3 Kitap Özeti

AÖL Coğrafya 3 Kitap Özeti.

Bu kitap 2024-2025 eğitim öğretim yılında geçerlidir, 2025-2026 yılında kitap değişecektir.

1. Bölüm: Dünyanın Jeolojik Geçmişi ve Jeolojik Zamanlar

1.1. Dünyanın Tektonik Oluşumu ve Geçmişi

• 1.1.1. Dünyanın İç Yapısı ve Katmanları: Dünya üç temel katmandan oluşur:
  • Yer Kabuğu (Litosfer): Yüzeyin en dış tabakası, canlı yaşamı için elverişli bölge.
  • Manto: Erimiş kayaçlardan oluşur, iç kuvvetlerin kaynağıdır.
  • Çekirdek: En iç katman, yüksek yoğunluk ve sıcaklık.
• 1.1.2. Levha Tektoniği Teorisi: Alfred Wegener tarafından ortaya konan bu teori, tek bir kıta olan Pangea’nın levha hareketleriyle parçalanıp günümüz kıtalarını oluşturduğunu açıklar.

1.2. Jeolojik Zamanlar ve Olaylar

• Dünya’nın 4.5 milyar yıllık geçmişi beş jeolojik zamana ayrılır:
  • İlkel Zaman: İlk kıta çekirdeklerinin oluşumu.
  • 1. Zaman (Paleozoik): İlk dağların ve fosillerin oluşumu.
  • 2. Zaman (Mezozoik): Dinozorlar çağı, kıtaların ayrılmaya başlaması.
  • 3. Zaman (Tersiyer): Günümüzdeki dağların çoğunun oluştuğu dönem.
  • 4. Zaman (Kuaterner): İklim koşullarının oluştuğu ve ilk insanların ortaya çıktığı dönem.
• 1.2.2. Türkiye’nin Jeolojik Geçmişi: Türkiye, Tethys Denizi’nin tortullarıyla şekillenmiş ve Alp-Himalaya orojenezinin etkisiyle bugünkü formunu almıştır.

2. Bölüm: İç Kuvvetler

2.1. İç Kuvvetler ve Yeryüzü Şekilleri

• İç kuvvetler, yer kabuğunun altında gerçekleşen hareketlerden kaynaklanır:
  • Orojenez: Dağ oluşumu.
  • Epirojenez: Kara parçalarının yükselip alçalması.
  • Depremler: Yer kabuğundaki ani sarsıntılar.
  • Volkanizma: Lavların yüzeye çıkması.

2.2. Kayaçlar ve Yer Şekillerine Etkileri

• Kayaç türleri üç gruba ayrılır:
  • Volkanik (Püskürük) Kayaçlar: Lavların soğumasıyla oluşur.
  • Tortul Kayaçlar: Akarsuların taşıdığı materyallerin birikmesiyle oluşur.
  • Başkalaşım Kayaçları: Mevcut kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında değişmesiyle oluşur.

2.3. Türkiye’de İç Kuvvetlerin Etkileri

• Türkiye, Alp-Himalaya kuşağında yer aldığı için genç dağlar, aktif fay hatları ve volkanik araziler barındırır.

3. Bölüm: Dış Kuvvetler

3.1. Dış Kuvvetlerin Yer Şekillerinin Oluşumuna Etkileri

• 3.1.1. Akarsular:
  • Akarsular, hem aşındırma hem de biriktirme yaparak yeryüzü şekillerini oluşturur:
    • Aşındırma Şekilleri: Vadi, şelale, dev kazanı.
    • Birikim Şekilleri: Delta ovaları, birikinti konileri.
• 3.1.2. Rüzgarlar:
  • Özellikle kurak bölgelerde etkili olan rüzgarlar:
    • Aşındırma Şekilleri: Mantarkaya, tafoni.
    • Birikim Şekilleri: Kumul, barkan.
• 3.1.3. Buzullar:
  • Yüksek dağlık alanlarda ve kutup bölgelerinde etkili olur:
    • Aşındırma Şekilleri: Hörgüç kaya.
    • Birikim Şekilleri: Morenler.
• 3.1.4. Karstik Şekiller:
  • Kalker gibi çözünmeye uygun kayaçlar üzerinde oluşur:
    • Aşındırma Şekilleri: Lapya, dolin.
    • Birikim Şekilleri: Sarkıt, dikit.
• 3.1.5. Dalga ve Akıntılar:
  • Kıyı şekillerinin oluşumunda etkilidir:
    • Aşındırma Şekilleri: Falezler.
    • Birikim Şekilleri: Kıyı kumulları, tombolo.

3.2. Türkiye’de Dış Kuvvetlerin Etkileri

• Türkiye’de dış kuvvetlerin etkisiyle şekillenmiş önemli alanlar:
  • Akarsuların oluşturduğu vadi ve deltalara örnek: Çukurova, Bafra Deltası.
  • Karstik şekiller: Antalya çevresi.
  • Rüzgar birikim alanları: Konya Karapınar.

3.3. Türkiye’nin Ana Yer Şekilleri ve Dağılışları

• Türkiye, genç oluşumlu yer şekillerine sahiptir:
  • Dağlar: Kuzey Anadolu Dağları, Toroslar.
  • Ovalar: Çukurova, Gediz Ovası.
  • Platolar: İç Anadolu, Erzurum-Kars platoları.

4. Bölüm: Yeryüzündeki Su Varlıkları

4.1. Su Kaynaklarının Yeryüzündeki Dağılışı

• Dünya’nın yüzeyinin %70’i sularla kaplıdır:
  • Tuzlu sular: Okyanuslar ve denizler.
  • Tatlı sular: Akarsular, göller, yer altı suları.

4.2. Türkiye’deki Su Varlıkları

• Denizler: Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Marmara Denizi Türkiye’yi çevreler.
• Akarsular: Dicle, Fırat, Kızılırmak gibi akarsular önemli yer tutar.
• Göller: Van Gölü (sodalı), Tuz Gölü (tuzlu).
• Yer Altı Suları ve Kaynaklar: Kaplıcalar, maden suları Türkiye’de yaygındır.

4.3. Su Kaynaklarının Kullanım Alanları

• Su kaynakları; tarım, sanayi, enerji üretimi ve içme suyu temininde kullanılır.

5. Bölüm: Toprak ve Oluşumu

5.1. Toprak Oluşumu ve Faktörleri

• Toprak oluşumu; iklim, bitki örtüsü, ana materyal gibi faktörlerden etkilenir.
• Toprak Çeşitleri:
  • Zonal Topraklar: İklime bağlı oluşan topraklar (kahverengi bozkır toprakları).
  • İntrazonal Topraklar: Ana kayaya bağlı oluşan topraklar.
  • Azonal Topraklar: Taşınmış materyallerden oluşan topraklar.

5.2. Türkiye’de Görülen Toprak Çeşitleri

• Türkiye’deki başlıca toprak türleri:
  • Zonal topraklar: Karadeniz’de podzol topraklar.
  • Azonal topraklar: Alüvyal topraklar.

5.3. Türkiye Topraklarının Kullanımı

• Topraklar tarım, ormancılık ve sanayi gibi çeşitli alanlarda kullanılır.

6. Bölüm: Dünyayı Kaplayan Örtü – Bitkiler

6.1. Bitki Formasyonları

• Bitkiler, yeryüzünün çeşitli bölgelerinde iklim, toprak ve yükseltiye bağlı olarak farklılaşır. Üç ana bitki formasyonu:
  • Orman Formasyonu: Bol yağışlı ve ılıman bölgelerde görülür. Karışık yapraklı, iğne yapraklı ve tropikal ormanlar bu gruba girer.
  • Çalı Formasyonu: Akdeniz iklimine özgü makiler bu formasyondadır.
  • Ot Formasyonu: Bozkır, çayır ve savanlardan oluşur.

6.2. Yeryüzündeki Bitki Türlerinin Dağılışı ve Genel Özellikleri

• Dağılışı Etkileyen Faktörler:
  • İklim: Sıcaklık ve yağış, bitki örtüsünün belirleyicisidir.
  • Toprak: Besin elementleri ve nem kapasitesi, bitkilerin gelişimini etkiler.
  • Yükselti: Yükseklik arttıkça bitki türleri değişir (alpin çayırlar).
  • İnsan Etkisi: Tarım, ormansızlaşma ve kentleşme, bitki örtüsünü değiştiren önemli etkenlerdir.
• Bitki Türleri ve Özellikleri:
  • Ekvatoral Bölge: Tropikal yağmur ormanları.
  • Ilıman Bölgeler: Ormanlar ve çayırlar.
  • Kurak Bölgeler: Kaktüsler ve dikenli bitkiler.

6.3. Türkiye’nin Bitki Örtüsü

• Türkiye’nin zengin bitki çeşitliliği, farklı iklim kuşaklarının etkisiyle şekillenmiştir:
  • Başlıca Bitki Toplulukları:
    • Orman Formasyonu: Karadeniz’de geniş yapraklı, Akdeniz’de kızılçam ormanları.
    • Çalı Formasyonu: Akdeniz ikliminin makileri.
    • Ot Formasyonu: İç Anadolu’da bozkırlar, Doğu Anadolu’da çayırlar.
• Türkiye’de Görülen Bitki Çeşitliliği:
  • Zengin bitki örtüsü, endemik türlerle dikkat çeker.
  • Dağlık alanlarda orman alt sınırı ve alpin çayırlar gibi farklı formasyonlar görülür.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!