AÖL Türk Dili ve Edebiyatı 4 – Divan Edebiyatı (Ön Yargıların Eleştirisi ve Hakikatin İadesi)

AÖL Türk Dili ve Edebiyatı 4 – Divan Edebiyatı
(Ön Yargıların Eleştirisi ve Hakikatin İadesi)

Türk edebiyatı tarihine ilişkin ders kitapları ve hazır özetlerde sıkça tekrarlanan bir yargı vardır: “Divan Edebiyatı, sanat için sanat anlayışıyla yazılan bir saray edebiyatıdır.” İlk bakışta açıklayıcı gibi duran bu ifade, gerçekte büyük bir indirgeme, eksik bir kavrayış ve Divan geleneğinin derinliğini gölgeleyen bir klişedir. Bu yargı, daha çok, modernleşme döneminin “yeniyi meşrulaştırmak için eskileri küçümseme alışkanlığı”nın bir ürünüdür. Yani mesele, bilgi eksikliğinden çok, okuma biçiminin yanlış kurulmuş olmasıdır.

Bu algının doğmasında bazı görünür sebepler vardır. Divan şairlerinin bir kısmı gerçekten saray çevresinde yaşamış, padişah ve devlet adamlarından himaye görmüştür. Ayrıca şiirde Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaların yoğunluğu, dışarıdan bakan için dili ağır ve kapalı gösterebilir. Mazmun sistemi ise anlamı semboller üzerinden kurduğu için yüzeysel okurda “soyut ve hayattan uzak” bir izlenim bırakabilir. İşte tam da bu nedenle, Divan edebiyatı “sarayın kapalı dünyasında, halktan kopuk ve sadece estetik için var olan bir şiir” gibi algılanmıştır.

Fakat bu tablo, gerçeğin tamamı değildir; hatta çoğu durumda gerçeğin tersidir. Divan şiirinin en büyük ustalarından biri olan Fuzûlî, hayatı boyunca saraya yaklaşmamış, maaş bağlanması için yaptığı başvuruları reddedilmiş, üstelik kendisinin bizzat söylediği gibi:

“Selâm verdim rüşvet değildir deyü almadılar.”

dizeleriyle, sarayın dışladığı bir şair olduğunu kayda geçirmiştir.
Onun şiiri, hayatın acısının, yalnızlığın ve aşkla yoğrulmuş insan ruhunun sesidir.

Yine Şeyhî’nin “Harnâme”si, yalnızca estetik bir metin değil, toplumsal adaletsizliğin zekice bir hicvidir.

Nef’î ise hicivleriyle saray bürokrasisini öyle sert eleştirmiştir ki, sonunda bu sözün bedelini canıyla ödemiştir.

Bu örnekler, Divan şiirinin gücü öven değil, gücü eleştiren ve sorgulayan bir damar taşıdığını gösterir.

Öte yandan, Divan Edebiyatı yalnızca saray çevresinde değil; medreselerde, tekkelerde, kasaba dergâhlarında, esnaf sohbetlerinde, taşra konaklarında ve hatta yalnız gezen kalender dervişlerin gönlünde doğmuştur. Yani bu edebiyat bir sınıfın değil, bir medeniyetin estetik ortak alanıdır.

Bu noktada şair padişahların varlığı önemli bir kanıttır.

Fatih Sultan Mehmet (Avnî), Yavuz Sultan Selim (Selîmî) ve Kanûnî Sultan Süleyman (Muhibbî) gibi hükümdarlar sadece devlet adamı değil, şairdir. Bu durum, edebiyatın sarayı kuşattığını değil, sarayın bile edebiyatsız kalamadığını gösterir.

Kılıcın hüküm sürdüğü yerde bile söz, hâlâ oturmuş bir otorite ve saygınlık taşımaktadır.

Divan Edebiyatı’nın dili zaman zaman ağır görünse de bu, derin bir anlam ekonomisinin sonucudur; yüzeydeki kelime süsleri değil, içte saklanan ruhun ve hakikatin ışımasıdır. Gül-bülbül, meyhane-şarap, saki-aşık gibi semboller; dünya ile tanrısal aşk, benlikle hakikat arasındaki ilişkiyi anlatan tasavvufi imgelerdir. Yani Divan şiiri hayattan kaçmaz; hayatı metafizik bir boyutta yeniden kurar.

Sonuç olarak Divan Edebiyatı, altı yüzyıl boyunca kesintisiz üretim yapmış, Türkçeyi en rafine, en derin, en katmanlı biçimine ulaştırmış bir kültür hazinesidir. Onu “saray şiiri” diye küçümsemek, yalnızca bir edebiyat dönemine değil, Türk insanının dil, duygu ve düşünce mirasına sırt çevirmek anlamına gelir.

Divan Edebiyatı, sarayın değil, bir medeniyetin sesidir.
Aşkın, insanın, aklın ve hakikatin dille kurduğu en ince bağdır.

Ve bilinmelidir ki:
“Bir millet, hafızası kadar yaşar;
hafızası kadar hisseder;
hafızası kadar derindir.”

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!