100 Yıllık Özlem, 40 Yılın Çabası: Ortak Türk alfabesi

100 Yıllık Özlem, 40 Yılın Çabası: Ortak Türk alfabesi

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

1991 yılında başlatılan ortak alfabe çalışmalarının ardından Türk Şûrası (Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk-Kardeşlik ve İş Birliği Kurultayı) tarafından 21-23 Mart 1993’te Antalya’da yapılan toplantıda Türkî Cumhuriyetlerin alfabelerine Q, X, W, Ň, Ä harflerinin eklenmesi ortak karar olarak kabul edilmiştir. Türk Keneş kurulu tarafından da benimsenen bu karar uygulandığı takdirde (inceltme ve vurgu işaretli harfler hariç) 34 harfli bir alfabe Türk dünyasının önemli bir bölümünde en azından protokolde yürürlüğe girmiş olacaktır.

Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu 3. Toplantısı, Türk Akademisi ve Türk Dil Kurumu işbirliğinde 9-11 Eylül 2024 tarihlerinde Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de yapıldı. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyesi ülkelerden oluşan komisyon üyelerinin katıldığı toplantıda, Ortak Türk Alfabesi önerisi üzerinde uzlaşı sağlandı. 34 harfli Ortak Türk Alfabesi, Türk dünyasındaki farklı lehçeler ve dil ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlandı.

• Sesli harflerin uzun biçimleri düzeltme imi ile gösterilir: Â, Ê, Î, Ô, Û.

TDK: TÜRK DÜNYASI ORTAK TÜRK ALFABESİNDE UZLAŞTI

Türk Dil Kurumu ve Uluslararası Türk Akademisi iş birliğinde, Türk Devletleri Teşkilatının uhdesinde düzenlenen “Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu Üçüncü Toplantısı” 9-11 Eylül 2024 tarihlerinde Bakü’de yapıldı.

Toplantının açış konuşmalarını Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Osman MERT’in yanı sıra Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin MUSTAFAYEV Azerbaycan Millî Eğitim Bakanı Emin AMRULLAYEV yaptı.

Azerbaycan Millî Eğitim Bakanı Emin AMRULLAYEV konuşmasında ortak alfabenin Türk milleti için önemi üzerinde durdu.

Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin MUSTAFAYEV, konuşmasında 1926 1. Bakü Türkoloji Kurultayı’ndan bu yana Ortak Alfabe sürecini hatırlattı ve kabul edilmesi için Uluslararası Türk Akademisi, Türk Dil Kurumu ve Ortak Alfabe Komisyonu üyelerince iki yıldan beri üstün gayret gösterilen “Ortak Türk Alfabesi”nin ilkelerini dile getirdi.

Başkanımız Prof. Dr. Osman MERT konuşmasında, “Kardeşlerim! Bizi bu masa etrafında toplayan şey, ortak dilimiz, ortak kültürümüz, ortak geçmişimiz ve ortak kimliğimizdir. Alfabe basit anlamıyla bir işaret sistemidir ama kültürel birliğin olmazsa olmaz birinci şartı yazıda birliktir. Bunu sağlayamazsak herhangi bir alanda birlik sağlamamız mümkün değildir. Bu masa etrafında konuşurken, kararlar alınırken bu cümleyi unutmamamız gerektiği kanaatindeyim. Atalarımız geçmişte bunu sağladılar… Eğer Manas bizimse; Oğuz Kağan, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk, Dede Korkut bizm atalarımızsa, biz onların torunlarıysak geçmişte atalarımızın yaptığını bu yüzyılda bizler yapmak mecburiyetindeyiz. Bizim hem atalarımıza hem de halklarımıza ve torunlarımıza borcumuz var. Bunun sorumluluğuyla hareket etmeliyiz. Bunu unutmayalım! Başaracağız!” sözleriyle konuşmalarını tamamladı.

İki gün süren ve dört oturum hâlinde gerçekleşen Ortak Alfabe Komisyonu Toplantısı’nın oturumlarını Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin MUSTAFAYEV, Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Osman MERT, Azerbaycan Atatürk Kültür Merkezi Müdürü Prof. Dr. Nizami CAFEROV ve Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına Bağlı Devlet Dil Politikası Ulusal Komisyon Başkanı Melis MURATALIEV yönetti.

Azerbaycan Atatürk Kültür Merkezi Müdürü Prof. Dr. Nizami CAFEROV, 1926 yılında yapılan 1. Bakü Türkoloji Kurultayı’nın öncesindeki çalışmalardan, 1922 yılında alfabe konusunun dile getirilmesinden bahsetti. “Her Türk dilinde seslerin çok olduğunu ancak fonemlerin az olduğunu ve dikkate alınması gereken şeyin fonemler olduğunu” dile getirdi. Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi ve “Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu” Üyesi Prof. Dr. Mustafa ÖNER, “Türk dillerinde, diyalektlerinde yüzlerce ses olduğunu ancak esas olanın fonemler olduğunu ve bundan dolayı “Ortak Türk Alfabesi”ni fonemleri dikkate alarak oluşturmamız gerektiğini” dile getirerek fonemler üzerine görüşlerini paylaştı.

Başkanımız Prof. Dr. Osman MERT, Komisyona “taslak hâlindeki alfabenin daha önce üzerinde mutabık kalınan harflerinin ekrana yansıtılması ve her harfin tek tek değerlendirilerek ve oylanarak kabul edilmesi yöntemini” önerdi ve bu teklif kabul edildi. Toplantının ilk günkü oturumlarında “Əǝ (ÄΣ) Əǝ”, “Iı” “Xx”, “Qq”, “Ññ”, “Ūū” dışındaki harfler tek tek ekrana yansıtıldı ve hızlı bir biçimnde değerlendirililerek oylaması yapıldı. Azerbaycan Türkçesindeki “Əǝ” harfiyle ilgili tartışlamalar sırasında Başkanımız Prof. Dr. Osman MERT, “bu harfin 1922’ler de başlayan süreçle birlikte 1926’da gerçekleştirilen 1. Bakü Türkoloji Kurultayı çalışmalarıyla Türkler tarafından ortya çıkartıldığını” dile getirdi. Buna ek olarak Uluslarası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin MUSTAFAYEV, “bu harfin 100 yıldır Azerbaycan Türkçesinde kullanıldığını ve bu harften vazgeçmenin mümkün olmadığını” dile getirdikten sonra harf oylanarak kabul edildi. Komisyon tarafından “Türkiye Türkçesinde kullanılan “I” harfi de tartışıldı. Bu harfin bazı Türk alfabelerinde olmadığı dile getirildi. Komisyona katılan Özbek heyeti üyelerinden Ali Şir Nevayi Taşkent Devlet Özbek Dili ve Edebiyatı Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Şuhrat SİROCİDDİNOV, “bu harfin Özbek Türkçesinde de olduğunu hâlihazırdaki alfabelerinde olmasa da bu harfi değerlendireceklerini ve TDK Başkanı Prof. Dr. Osman MERT’in “bu harfin “Ortak Türk Alfabe”sinde yer alması gerektiği” biçimindeki düşüncesini desteklediklerini söyledikten sonra söz konu harf, Komisyon üyelerince kabul edildi. “Xx”, “Qq”, “Ññ”, “Ūū” harfleriyle ilgili olarak da değerlendirmeler yapıldı. Türk Devletleri Teşkilatına üye ülkelerin tamamında bu harflerin kullanılıp kullanılmadığı, bunların “bir ses, bir harf” ilkesine uyup uymadığı ve fonem olup olmadığı hususunda değerlendirmeler yapıldı. Kazakistan Cumhuriyeti Bilim ve Yüksek Öğretim Bakanlığı Dil Siyaseti Başkanı Doç Dr. Erbol TİLEŞOV, “Ūū”nun “Ortak Türk Alfabe”sinde olması gerektiği düşüncesinde ısrar etmesi üzerine bu harf hariç 33 harf, ilk günkü oturumların sonunda oylanarak kabul edildi.

Ortak Alfabe Komisyonu’nun ikinci günkü (10 Eylül 2024) ilk oturumu, Uluslarası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin MUSTAFAYEV ve Kurum Başkanımız Prof. Dr. Osman MERT’in “Ortak Türk Alfabesi”ne geçmenin Türk dünyası için stratejik ve tarihî önemini yeniden hatırlatan kısa konuşmalarıyla başladı. Bu oturumu Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına Bağlı Devlet Dil Politikası Ulusal Komisyon Başkanı Melis MURATALIEV yönetti. “Ūū” ile igili olarak Kazak heyetinin düşüncesi tekrar soruldu ve heyetin “Ūū”nun Kazak Türkçesinde harf değeri taşıdığı fikrini ileri sürmesi üzerine bu harf de oylanarak “Ortak Türk Alfabesi”ne eklendi. Böylece 34 harften oluşan “Ortak Türk Alfabesi”, Türk Devletleri Teşkilatının uhdesinde oluşturulan “Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu” tarafından oy birliğiyle kabul edildi. Bilimsel kısmı tamamlan bu tarihî ve stratejik çalışmanın “Sonuç Bildirgesi” de ilgili devlet makamlarına ve Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi Başkanlığına sunulmak üzere hazırlandı ve Komisyon üyelerince oy birliğiyle kabul edildi.

Bu yazı 16 Eylül 2024 tarihinde TDK‘da yayımlanmıştır.

TDK Başkanı Prof. Dr. Osman Mert’in Ortak Türk Alfabesi konusunda açıklamaları

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!