9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 2024 Müfredatı 3. Tema: Anlamın Yapı Taşları – Özet

Bu tema, metinlerin yapı unsurlarını çözümleme, edebî türlerin özelliklerini tanıma ve kültürel farkındalık oluşturma gibi amaçları taşır. Her bölüm, öğrencilerin yaratıcılıklarını ve analiz becerilerini geliştirecek şekilde düzenlenmiştir.

9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 2024 Ders Kitabı Özetleri

1. Tema Sözün İnceliği Konu Özeti

2. Tema Anlam Arayışı

3. Tema: Anlamın Yapı Taşları

4. Tema: Dilin Zenginliği

1. Okuma: Hikâye (Eskici)

Bu bölümde, Ömer Seyfettin’in “Eskici” adlı hikâyesi üzerinden hikâye türünün yapı unsurları incelenir. Hikâyenin giriş, gelişme ve sonuç bölümleri ayrıntılı bir şekilde ele alınır ve olay örgüsü, karakterler, mekân, zaman gibi yapı taşlarının ana fikirle ilişkisi değerlendirilir.

2. Okuma: Gezi Yazısı (Bizim Akdeniz’den)

Gezi yazısı türü, Refik Halit Karay’ın “Bizim Akdeniz’den” adlı eserinden hareketle ele alınır. Gezi yazısında kullanılan anlatım teknikleri, gözlem gücü ve mekân tasvirleri ön plana çıkar. Yazarın bireysel deneyimlerini edebi bir üslupla okuyucuya aktarması, bu türün ayırt edici özellikleri olarak vurgulanır.

3. Edebiyat Atölyesi: Konuşma (Benim Mekânım)

Bu atölye çalışmasında öğrencilerden seçtikleri bir mekânı betimleyici bir anlatımla tanıtmaları beklenir. Mekân tanıtımı için görsel ve işitsel materyaller kullanılır. Sunum hazırlama ve aktarma süreçlerinde iletişim becerilerinin geliştirilmesi amaçlanır.

4. Dinleme/İzleme (Nevruz)

Nevruz temalı bir belgeselin dinlenip izlenmesi üzerine etkinlikler gerçekleştirilir. Nevruz’un tarihî kökeni, Türk kültüründeki önemi ve gelenekleri üzerine tartışmalar yapılır. Öğrencilerden belgeselde işlenen ana fikir ve detayları değerlendirmeleri istenir.

5. Edebiyat Atölyesi: Yazma (Nevruz’un İzinde: Bir Belgeselin İnfografiği)

Dinlenen/izlenen belgeselden hareketle öğrencilerden Nevruz temalı bir infografik hazırlamaları istenir. Bu infografikte Nevruz’un tarihsel ve kültürel boyutları, etkinlikleri ve coğrafi yayılımı grafiksel ögelerle ifade edilir. Yazma süreci bireysel bir çalışmayla desteklenir.

Bu temada yer alan edebi türler:

1. Hikâye

Tanım:
Hikâye, olay örgüsünün belirli bir süre ve mekân çerçevesinde, karakterler aracılığıyla anlatıldığı kısa edebi türdür. Hayatın küçük bir kesiti ele alınır.

Nasıl Anlatır:
Hikâyede olay örgüsü, karakterler, zaman ve mekân gibi yapı taşlarıyla birlikte işlenir. Kısa ve öz bir anlatım diline sahiptir. Genellikle bir ana fikir ya da mesaj iletir.

Hikâye Türleri

Hikâye, iki temel biçimde sınıflandırılır:

a) Olay Hikâyesi (Maupassant Tarzı):

• Bir olay veya durum etrafında gelişir.
• Olay örgüsü ve çatışmalar belirgin şekilde işlenir.
• Genellikle sürükleyici bir giriş, merak uyandıran bir gelişme ve net bir son içerir.
• Örnek: Guy de Maupassant’ın hikâyeleri, Ömer Seyfettin’in “Kaşağı” hikâyesi.

b) Durum Hikâyesi (Çehov Tarzı):

• Belli bir olaydan çok, karakterlerin ruh halleri ve yaşam kesitleri üzerine yoğunlaşır.
• Çatışmadan ziyade günlük yaşamın sıradan yönleri betimlenir.
• Örnek: Anton Çehov’un hikâyeleri, Sait Faik Abasıyanık’ın “Semaver” hikâyesi.

Türk ve Dünya Edebiyatındaki Yeri:

• Türk edebiyatında hikâye türü, Tanzimat Dönemi’nde Batılı etkilerle gelişmiştir. Ahmet Mithat Efendi, Türk edebiyatında hikâye türünün öncüsüdür.
• Dünya edebiyatında, Anton Çehov ve Guy de Maupassant gibi isimler hikâye türünün farklı biçimlerini temsil eder. Çehov, durum hikâyesi; Maupassant, olay hikâyesi tarzıyla öne çıkar.

Önemli Temsilcileri:

• Türk Edebiyatı: Ömer Seyfettin, Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal
• Dünya Edebiyatı: Edgar Allan Poe, Anton Çehov, Guy de Maupassant

2. Gezi Yazısı

Tanım:
Gezi yazısı, bir yazarın ziyaret ettiği yerlerdeki doğal güzellikler, tarihî ve kültürel özellikler ile bireysel gözlemlerini edebi bir üslupla anlattığı yazı türüdür.

Nasıl Anlatır:
Gezi yazıları, genellikle birinci şahıs anlatımıyla yazılır ve samimi bir dil kullanılır. Mekân tasvirleri, tarihî bilgiler ve kişisel deneyimler harmanlanarak okuyucunun gözünde canlı bir tablo oluşturulur.

Gezi Yazısı Türleri

Gezi yazıları, yazarın niyetine ve içeriğine göre çeşitlenir:

a) Klasik Gezi Yazısı:

• Ziyaret edilen yerlerin tarihî, kültürel ve doğal özelliklerini betimler.
• Görsel ve kişisel deneyimlere dayalıdır.
• Örnek: Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi.

b) Anlatı-Gezi Yazısı:

• Yazarın kişisel anılarına ve anlatılarına daha fazla yer verir.
• Gezi sırasında yaşanan olaylar, yazarın bakış açısıyla aktarılır.
• Örnek: Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri.

c) Rehber Niteliğindeki Gezi Yazısı:

• Daha çok bilgi verme amacı taşır.
• Gezginlere yol gösterici bilgiler sunar (güzergâhlar, yerel kültürler, pratik ipuçları).
• Örnek: Modern gezi rehberleri veya blog yazıları.

Türk ve Dünya Edebiyatındaki Yeri:

• Türk edebiyatında ilk örneklerinden biri Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme adlı eseridir. Cumhuriyet Dönemi’nde Refik Halit Karay ve Falih Rıfkı Atay gibi yazarlar bu türde eserler vermiştir.
• Dünya edebiyatında İbn-i Batuta’nın seyahatleri, Marco Polo’nun anıları ve modern dönemde Paul Theroux gibi yazarların eserleri öne çıkar.

Önemli Temsilcileri:

• Türk Edebiyatı: Evliya Çelebi (Seyahatnâme), Refik Halit Karay (Memleket Hikâyeleri), Falih Rıfkı Atay (Zeytindağı)
• Dünya Edebiyatı: İbn-i Batuta (Rıhle), Marco Polo (Marco Polo’nun Seyahatleri), Paul Theroux (The Great Railway Bazaar)

3. Belgesel Yazı 

Tanım:
Belgesel yazılar, tarihî ve kültürel olayların görsel ve metinsel unsurlar eşliğinde sunulduğu bir türdür. Belgesellerde bilgi verme amacı güdülür.

Nasıl Anlatır:
Bir konu araştırılır, ardından görsel materyaller (fotoğraf, tablo, harita) ve açıklayıcı yazılarla desteklenerek sistematik bir biçimde sunulur. Belgesel yazılar hem öğretici hem de estetik yönü güçlü olabilir.

Belgesel Yazı Türleri

Belgesel yazılar da konu ve kullanım amaçlarına göre çeşitlenir:

a) Tarihî Belgesel Yazılar:

• Geçmişte yaşanmış olayları, tarihî kişilikleri veya dönemleri belgesel formatında sunar.
• Örnek: Mustafa Akdağ’ın tarih temalı belgesel yazıları.

b) Kültürel Belgesel Yazılar:

• Toplumların gelenek, görenek ve kültürel miraslarını inceler.
• Örnek: Nevruz gibi bayramların tarihî ve kültürel kökenleri üzerine yazılar.

c) Bilimsel veya Araştırma Belgesel Yazıları:

• Bilimsel bir konuyu veya araştırma sonuçlarını belgelemeye yöneliktir.
• Örnek: Doğa belgesellerine eşlik eden bilimsel yazılar.

Türk ve Dünya Edebiyatındaki Yeri:
Türk edebiyatında belgesel yazılar genellikle kültürel zenginliklerin tanıtılmasında kullanılmıştır. Nevruz gibi geleneksel bayramlar, toplumsal hafızanın canlı tutulmasında önemlidir.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!