6. Ünite: Toplumsal Kurumlar

6. Ünite: Toplumsal Kurumlar

Toplumun sürekliliğini sağlamak, toplumsal ilişkileri düzenlemek, toplumsal değerleri korumak gereksiniminden toplumsal kuralların sistemli ve örgütlü bir yapı oluşturması sonucu doğan maddi ve manevi öğeler bütününe toplumsal kurum denir.

Soyut anlam sosyal (toplumsal) kurumlar:

Aile, Devlet, sanat, ekonomi, bilim, eğitim, hukuk, ahlak, din vb…

Somut anlamda sosyal (toplumsal) kurumlar:

Hükümet, meclis, bakanlıklar, tiyatro salonları, sinemalar, müzeler, galeriler, borsa, hal, Pazar…

Toplumsal Kurumların Özellikleri:

1.Toplumsal kurumlar süreklidir ve toplumun sürekliliğini sağlar.

2.Toplumsal kurumlar zamanla değişim geçirir.

3.Toplumsal kurumlar, sosyal kontrol ve yaptırım işlevine sahiptir.

4.Toplumsal kurumlar arasında karşılıklı bir ilişki ve etkileşim vardır; birinde meydana gelen değişme, zamanla diğerlerinde de değişikliğe yol açar.

5.Toplumsal kurumlar, kültürün maddi ve manevi öğeleriyle uyumlu bir bütünlük gösterir.

6.Toplumsal kurumlar bireyin toplumsallaşmasını sağlar.

7.Toplumsal kurumlar belirli işlevleri yerine getirerek, sosyal düzenin oluşmasını ve işlemesini sağlar.

I. Aile

Toplumsal Kurum Olarak Ailenin Tanımı:

Aralarında gerçek veya varsayımlı bir akrabalık düzeni ile karşılıklı hak ve ödevlerin belirlediği bir hukuk düzeni bulunan bireylerin oluşturduğu bir grup (özel anlamda) ve bir kurumdur (genel anlamda).

Ailenin temel özellikleri:

1.Aile evrenseldir,

2.Aile duygusal bir temele dayanır,

3.Aile şekillendirme özelliğine sahiptir,

4.Aile sosyal yapıda çekirdek özelliği taşır,

5.Aile üyelerinin sorumlulukları vardır,

6.Aile sosyal kurallarla çevrilidir,

7.Aile sürekli ve aynı zamanda geçici bir tabiata sahiptir.

Ailenin temel işlevleri:

1. İnsan soyunun sürmesini ve böylece toplu­mun sürekliliğini sürdürmesine katkıda bulunur.

2. Toplumun değerlerini ve normlarını bireylere öğretir, onların toplumsallaşmasını sağlar.

3. Bireylerin bazı statüleri kazanmalarını, kişilik ve kimlik sahibi olmalarını sağlar.

4. Bireylerin gereksinimlerini (barınma, beslenme, korunma vb.) karşılar ve onlara güven duygusu kazandırır.

5. Bireylerin ait olma güdüsünü doyuma ulaştı­rır.

6. Bireylerin okul öncesi eğitim sorunlarına çözüm getirir.

Ailenin Türleri:

Ailenin yapısı içinde bulunulan topluma, o toplumun kültürüne ve ihtiyaçlarına göre değişir; bu da farklı aile türlerini ortaya çıkmasına neden olur. Aşağıdaki aile türlerini bu cümleden hareketle anlamaya çalışmak gerekir. Bize yanlış gelen aile yapı ve çeşitleri, farklı zaman ve toplumların koşulları ve ihtiyaçları için uygun ve doğru olabilir.

1. Büyük Aile (Geleneksel Aile):

   1. a) Anaerkil (Matriarkal, Maderşahi) Aile:
   2. b) Babaerkil (Patriarkal, Pederşahi) Aile:
      1. Baba Ailesi:
      2. Zadruga Ailesi (Bölünmez Baba Ailesi):
      3. Ataerkil Aile:

2. Çekirdek Aile (Modern Aile, Küçük Aile)

Çekirdek ailenin özellikleri:

1. İki kuşağın bir arada yaşadığı aile biçimidir.

2. Hem mülkiyet, hem de akrabalık ilişkilerinde yasalarla güvence altına alınan kadın – erkek eşitliği vardır.

3. Dinsel kurallara değil, hukuk kurallarına dayanan laik nitelikli bir ailedir.

4. Üretim birimi özelliğinden uzaklaşarak tüketim birimi özelliğini kazanmıştır.

5. Bu ailede kadının çalışma hayatına atılması nedeni ile çocuğun okul öncesi eğitimi, aileden çok diğer kurumlara (eğitim kurumuna) geçmiştir.

Evlilik Biçimleri

1. Seçilen Eşin Çevresine Göre

   1. a) Endogami (İçten Evlilik)

   2. b) Egzogami (Dıştan Evlilik)

2. Eşlerin Yerleştiği Eve Göre

   1. a) Patrilokal (Babaevi)

   2. b) Matrilokal (Anaevi)

   3. c) Neolokal (yeni ev açma)

   4. d)Biolokal (iki çevreye de yakınlık)

3. Eş Sayısına Göre

   1. Monogami (tek eşle evlilik):

   2. Poligami (Çok eşle evlilik):

      1. Polijini (birden çok kadınla evlilik):

      2. Poliandri (birden çok erkekle evlilik):

Endogaminin iki özel biçimi:

• Sororat (Kadının ölümünden sonra baldızla evlenme)
• Levirat (Kocanın ölümünden sonra kayınbiraderle evlenme)

II. Devlet

Devlet Nedir, Devletin Tanımı ve Unsurları:

Sınırları belli topraklar üzerinde bir arada yaşayan ve üstün bir otoriteye bağlı insan topluluklarının oluşturduğu, siyasal ve hukuksal bütünlüğü olan, toplumun düzenini koruyan ve egemenliğini sağlayan en büyük, en örgütlü, en etkin toplumsal kuruma devlet denir.

a) Halk

b) Ülke (Yurt

c) Egemenlik (iktidar)

d) Siyasal ve hukuksal bütünlük

Devletin Özellikleri:

• Toplumun sürekliliğini, düzeni ve otoriteyi sağlayan en büyük, en etkin, en örgütlü toplumsal kurumdur.
• Egemenliğini üç temel görevi olan yasama, yürütme ve yargı gücünü kullanarak sağlar.
• Toplumu ve ülkeyi dışarıdan ve içerden gelebilecek tehlikelere karşı korumak amacıyla zora dayalı güç kullanma yetkisi olan bir kurumdur.
• Toplumsal yaşamı, sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel, politik sorunlar ve sağlık, adalet, eğitim, çevre sorunları bakımından düzenleyici bir yaklaşımla denetler.
• Diğer kurumların uyumlu biçimde birbirleri ile ilişkilerini düzenler.
• Bireylerin devlete üyeliği zorunludur ve vatandaşlık bağı ile gerçekleşir. Vatandaşlık hakkı, koşullar gerektirdiğinde, devletin bir organı olan yürütme gücünün (bakanlar kurulu) kararı ile kazanır ve kaybedilir.

Devlet Biçimleri:

1.İç yapısına göre:

1. a) Üniter (Tek) Devlet

2. b) Federal (Toplu) Devlet

2.Din-Devlet ilişkisine göre:

1. a) TeokratikDevlet

2. b) Laik Devlet

3.Egemenliği kullanma biçimine göre:

1. a) Otokratik Devlet

2. b) Demokratik Devlet

Demokrasinin Temel İlkeleri:

• Halk egemenliği
• Eşitlik
• Özgürlük
• Güçler Ayrılığı
• Seçim
• Siyasal Partiler
• Baskı Grupları (Sivil Toplum Örgütleri: Sendikalar,Dernekler, Vakıflar…)
• Basın (Medya)

Demokrasi Biçimleri:

• Doğrudan demokrasi:

– Örnek: Eski Yunan’da Atina Kent Devleti…

• Yarı doğrudan demokrasi:

– Anayasa değişikliği ile ilgili 12 Eylül 2010’da yapılan referandum (halk oylaması)…

• Temsili demokrasi:

– Şu an Türkiye Cumhuriyeti temsili demokrasi ile yönetiliyor…

III. Ekonomi

Ekonomi Nedir? Toplumsal bir kurum olarak ekonominin tanımı, bir sosyal bilim olarak ekonominin tanımı:

İnsanların sınırsız olan gereksinimlerini sınırlı olan   kaynakları kullanarak karşılamaya yönelik etkinliklere   ekonomik etkinlik (üretim, tüketim, bölüşüm, değişim,   işbölümü, pazarlama, rekabet, girişim, yatırım vb.) denir.

• Ekonomik etkinlikleri belirli kurallarla düzenlemek gerekliliğinden doğan toplumsal kuruma EKONOMİ KURUMU;
• Bu etkinlikleri neden – sonuç ilişkisi içinde inceleyen bilime de EKONOMİ BİLİMİ denir.

Ekonominin Temel Kavramları

İhtiyaç (Gereksinim):

İnsanların mal ve hizmetlere yönelik olarak tüketim isteği duymalarına denir.

İnsan ihtiyaçlarının bir kısmı birincil nitelik taşırken (yemek yeme, su içme, giyinme, barınma vb.), bir kısım ihtiyaçlar ise ikincil niteliklidir. (otomobil, vazo, tablo almak, sinemaya gitmek vb.)

• İhtiyaçlar sınırsızdır. Bir ihtiyaç karşılanınca diğer ihtiyaçlar doğar.
• İhtiyaçların şiddeti kişiden kişiye, toplumdan topluma, zamana ve duruma göre değişir.
• İhtiyaçlar doyuruldukça şiddeti azalır.
• İhtiyaçlar birbirinin yerine geçebilir.

İnsan ihtiyaçlarını karşılama özelliğine sahip nesnelere mal, etkinliklere hizmet denir.

Mal çeşitleri:

1.Serbest Mal:

  Doğada serbest halde bulunan mallardır. Güneş ışığı, yağmur suyu… Ekonomik bir değer ifade etmediği için ekonomi de mal denilince serbest mallar değil, ekonomik mallar akla gelir.

2.Ekonomik mal

Üretiminde belirli bir emek harcanan ve bir değişim değeri bulunan mallardır. İki çeşidi vardır:

a.Tüketim malı:

-Dayanıklı tüketim malları

-Dayanıksız tüketim malları

b. Üretim Malı:

Bir başka malın ya da bir hizmetin üretilmesinde kullanılan, insan ihtiyaçlarını doğrudan değil, dolaylı olarak karşılamada kullanılan mallardır. Örneğin: Sütü kendimiz içmek için kullanırsak tüketim malı; pasta imalatında kullanırsak üretim malı olur. Üretim malları da araç-gereç ve makineleri ifade eden üretim araçları ve işlenecek malları ifade eden hammadde olarak ikiye ayrılır.

Temel Ekonomik Faaliyetler

Ekonomik etkinlikleri şu başlık ve kavramlar halinde incelemek mümkündür:

1.Üretim:

2.Bölüşüm

3.Tüketim

4.Değişim

Üretim:

İnsan gereksinimlerini karşılamak amacıyla doğadaki kaynakların yerinde, dokusunda, biçiminde değişiklik yaparak kullanılabilir veya tüketilebilir duruma getirilmesine üretim denir. Üretim, kullanım değeri olan mal ve hizmetlerin ortaya çıkarılması sürecidir.

Bölüşüm:

Üretim sonucu ortaya çıkan mal veya değerin üretimin unsurları arasında paylaşılmasıdır.

Üretimin unsurları ve üretimden aldıkları paylar:

1.Emek (işgücü)      ⇒    Ücret

2.Sermaye                ⇒    Faiz

3.Doğal kaynaklar  ⇒    Kira/Rant

4.Girişim                  ⇒    Kar (veya zarar)

Tüketim:

Üretilen mal veya hizmetlerin ihtiyaçları karşılamak amacıyla kullanılmasıdır.

Fayda: Mal ya da hizmetlerin insan gereksinimlerini karşılama özelliğine denir.

Buna göre tüketim “bir veya hizmetin fayda elde etmek için kullanılması olarak da tanımlanabilir. Örneğin: Buzdolabı

Değişim:

Üretilen mal veya hizmetin ihtiyaç duyulan başka mal veya hizmetlerle değiştirilmesidir. İlk çağlarda görülen ilkel değişim yöntemi mal veya hizmetin mal veya hizmet ile değiştirilmesi idi; buna takas veya trampa denir. Paranın icadından itibaren değişim para aracılığıyla yapılmaya başlanmıştır.

Para ve değer:

Para, bir değişim aracı ve bir değer ölçü birimidir. Para aynı zamanda bir tasarruf aracıdır.

Döviz kurları – dış ülke paraları karşısında milli paranın değeri:

a) Devalüasyon:

Ulusal para biriminin diğer ülke paraları (döviz) karşısında değer kaybetmesidir.

b) Revalüasyon:

Bir devletin ihracaatının azalmaması gibi amaçlarla kendi ulusal parasının değerini diğer para birimleri karşısında düşürülmesi, yeniden düzenlenmesidir.

Paranın mal ve hizmetler karşısındaki değeri:

a) Enflasyon:

Paranın alım gücünün düşmesi, mal ve hizmetlerin (alınan maaş ve ücretlere oranla) pahalılaşması durumudur.

b) Deflasyon:

Enflasyon olarak enflasyonda belirli bir dönem içinde fiyatlarda artma eğilimi varken, deflasyonda ise fiyatlarda belirli bir zaman aralığında sürekli düşüş görülür. (Bizde pek örneği olmayan bir durum. Tabii şunu da eklemek lazım: Biz hep enflasyondan şikayetçi oluruz, enflasyon bize göre bir canavardır, siyasetçilerimiz öteden beri enflasyon canavarının boynunu kırmayı, vatandaşı enflasyon canavarına ezdirmemeyi vaat eder. Böyle bakınca enflasyon kaka, deflasyon cici zannedilebilir. Oysa ekonomi için deflasyon da en az enflasyon kadar zararlıdır. Sağlıklı olan piyasaların belirli bir istikrarla sürdürülebilmesidir. Örneğin, Japonya dönem dönem yıllarca süren deflasyon sorunu yaşamaktadır.)

İş bölümü:

a) Doğal İşbölümü (Basit işbölümü): Yaş ve cinsiyet ayrımına dayanan iş bölümüdür.

b) Mesleki İşbölümü:  Farklı iş ve mesleklerin farklı kişilerce yapıldığı işbölümüdür. (Demirci, berber, terzi, kunduracı,nalbant, çoban, çiftçi…)

c) Teknik İşbölümü: Sanayileşme süreci içinde, işleri hızlandırmak ve seri üretim yapmak amacıyla ortaya çıkan işbölümüdür. Bir mal veya hizmetin üretilmesinde farklı aşamalarda farklı kişilerin uzmanlaşıp görev aldığı işbölümü tipidir.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!